1-мавзу: Кириш. Иммунология фани (предмети) ва вазифалари.
Режа:
1.
Иммунология фани ва вазифалари
2.
Иммун тизимининг асосий функциялари
3.
Иммунология ривожланиши тарихи.
4.
Замонавий иммунология ривожининг асосий босқичлари ҳамда йўналишлари.
5.
Иммунологик хотира
6.
Иммунитет ва унинг турлари
7.
Иммунотерапия
8.
Иммунитет
назариялари
Кириш.
Эътиборингизга ҳавола қилинаётган “Иммунология” фани, энг аввало, олий
жониворлар (мавжудодлар) ва одамга хос бўлган хусусиятлар, улар ички муҳитининг
бегона (ўзга, ёд) органик молекулалардан ҳимояланиш механизмлари ҳақида
энг содда
(элементар) маълумотларни олишга қаратилган.
Бундай ҳимоя зарурияти ҳар қандай организмнинг (хўжайраси тузилишига кўра энг
соддаларидан тортиб, инсонларгача бўлган) яшаши учун асос, ушбу объектни ташкил
қилувчи молекулаларнинг тартибли физик-кимёвий ўзаро муносабати ётишини
тушунишдан келиб чиқади. Бунда ўзаро муносабатлар кетма-кетлиги
тартиби мазкур
организмда мавжуд бўлган ирсий ахборот орқали аниқланиб, ниҳоятда ўзига хосдир, чунки
у ҳозирда мавжуд турларнинг узоқ тадрижий ривожланши (эволюцияси) давомида вжудга
келган. Шундан келиб чиққан ҳолда ташқи муҳитдан организмларнинг ички муҳитига,
шартли қилиб айтганда, фақатгина метаболик жаранларнинг дастурланган ҳолда кечишига
(боришига) таъсир қилмайдиган молекулаларгина кира олади.
Бир хўжайрали
организмларда, шунингдек диффузион тарзда танасининг юзаси
орқали озиқланувчи ўсимликлар ва қўзиқоринларда метаболизмни ишдан чиқарувчи
агентларнинг организмга кириб олишидан ҳимояланиш муаммоси хўжайралар
мембранасининг сараланган ҳолда кириб бориши ҳисобига бартараф этилади. Бироқ кўп
хўжайрали ҳайвонларда аксарият хўжайралар организм атрофидаги муҳит билан алоқага
киришмайди ва тадрижий тарзда улар учун муҳит саналадиган тўқималар суюқлигининг
нисбатан барқарор (бир хил) шароитларида яшашга мослашгандир. Мазкур ҳолатда муаммо
организм учун кераксиз бўлган молекулаларнинг тўқималар суюқлиги ичига тушишининг
олдини олиш ёки агарда қайсидир йўл билан тушиб қолган бўлса, уларни максимал тезлик
билан йўқ қилишшга бориб тақалади. Ушбу муаммони ҳал этиш учун мавжудотларнинг
тадрижий ривожланиши
давомида юзага келган, иммун тизими деб номланувчи ушбу
хўжайралари томонидан ишлаб чиқилган молекулалар, органлар ҳамда тўқималарнинг
(хўжайраларнинг) махсус тизими мавжуд.
Шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, агарда улар ҳаёт давомида ўзгаришга учраб қолса
ички муҳит нормал ҳолатининг издан чиқишига, ўз хўжайраларимиз,
организм
молекулалари сабаб бўлиши мумкин.
Иммунологиянинг фан тариқасида пайдо бўлиши инсон ҳасталикларини ўрганиш
билан боғлиқ эканлиги тасодифий эмас. XIX асрнинг иккинчи ярмида Луи Пастер, Роберт
Кох ҳамда бошқа қатор тадқиқодчиларнинг олиб борган ишлари (тадқиқодлари) туфайли
юқумли касалликлар сабаби ташқи оламдан организм ичига микроорганизмларининг
тушиши (кириб келиши) эканлигини исботлаб бериш имконини берди. Шунингдек
маълум бир касалликнинг белгилари ривожланиши асосини қўзғатувчиларнинг ўзига хос
фарқлари
ташкил этиб, ушбу қўзғатувчилар таъсиридан инсон организмининг
ҳимоясининг вужудга келиши умумий жиҳатдан бир бирга ўхшаш эканлиги тушунарли
бўлиб қолди. Шундай қилиб, асл касалликни келтириб чиқарувчи микроорганизмларни
тадқиқ этишдан ташқари, қўзғатувчилардан ҳимоя қиладиган инсон организмининг ўзига
хос хусусиятларини анилаб олиш кераклиги ҳам муҳим бўлиб қолди. Ҳозирги замон
тилида организмнинг қайсидир микроорганизм билан касалланиши (инфекция
юқтириши) – бу ички муҳит учун хос бўлмаган (бегона, ёд) молекулаларнинг организм
ичики муҳитига тушишининг энг содда тарзда намоён бўлиши ҳамда микроорганизнинг
касаллик чақирувчи микроорганизмлар билан кураши моҳиятан уша молекулалар билан
курашининг намоён бўлишидир. Шундан келиб чиқиб, юқимли (инфекцион)
касалликларга иммунитетнинг пайдо бўлиши сабаларини ўрганиш ички муҳитга бегона
организмларнинг тушишидан ҳимояланишга қаратилган ва
шу билан биргаликда
бевосита касаллик ривожланиши билан боғлиқ бўлмаган тизимни амалий жиҳатдан
тадқиқ этиш бўлди. Умуман бу келажакда иммунологиянинг фан тариқасида
ривожланишини тасдиқлаб берди.
