1-мавзу: Кириш. Иммунология фани (предмети) ва вазифалари

Эмиль фон Беринг
ҳамда 
Китазато
лар эди. Улар олдиндан ҳасталикни 
юқтирмаган ҳайвонларга юборилган қоқшол касаллигига эмлаб қўйилган сичқонлар 
зардоби токсиннинг сўнги дозасидан ҳимоя қилишини кўрсатиб бердилар. Эмлаш 
натижасида ҳосил бўлган зардоб фактори – антитоксин – ўзига хос антителанинг дастлабки 
топилишидан далолат эди. Ушбу олимларнинг олиб борган ишлари гуморал (суюқликка 
оид) иммунитет механизмларини тадқиқ этиш ишларини бошлаб берди.
Хўжайра иммунитети муаммоларини ўрганиш (англаш) манбалари бошида рус 
биолог-эволюционисти 
Илья Ильич Мечников
турар эди. 1883-йилда у врачлар ҳамда 

---

табиатшунослар кенгашида иммунитетнинг фагоцитар (хўжайра) назарияси бўйича 
дастлабки маълумотларни келтиради. Инсонларда амебоид ҳаракатланувчи хўжайралар – 
макрофаглар, нейтрофиллар мавжуд. Улар ўзига хос турдаги овқатни – патоген 
микробларни (озуқани) “ейди”, мазкур тўқималарнинг (хўжайраларнинг) вазифаси 
микроблар ҳужумига қарши курашиш. 
Параллел равишда, Мечников билан бир вақтда ўзининг инфекциялардан 
ҳимояланишнинг иммун назариясини немец фармакологи 
Пауль Эрлих
ҳам илгари суради. 
Бактериялар 
билан 
зарарланган 
ҳайвонлар 
қонидаги 
зардобида 
патоген 
микроорганизмларни ҳалок қилишга қодир бўлган оқсил моддалар пайдо бўлашини билар 
эди. Ушбу моддалар кейинчалик “антителалар” деб ном олган эди. Антителаларнинг энг 
ўзига хос хоссалари бу – уларнинг яққол ўзига хосликда ажралиб туришлридир. Бир 
турдаги микроорганизмларга қарши ҳимоя воситаси сифатида юзага келган ҳолда улар 
бошқа микроорганизмларга тегмасдан фақат бир турдаги зарарли микроорганизмларни 
зарасизлантиради ва йўқ қилади.
Ўзининг пайдо бўлиш даврида икки назария – фагоцитар (хўжайрали) ҳамда гуморал 
назариялар антагонистик ўринларни тутган эди. Мечников ҳамда Эрлих мактаблари 
рақибларнинг ҳар бир зарбаси ва ҳар бир қайтарган зарбалари уларни бир бирига 
яқинлаштиришидан шубҳа қилмай илмий ҳақиқат учун кураш олиб боришган. 1908-йили 
ҳар иккала олимга бир вақтнинг ўзида Нобел мукофоти берилган.
ХХ асрнинг 40 ҳамда 50-йиллари сўнгида иммунология ривожланишининг 
дастлабки босқичи ниҳоясига етади. Энг кенг тарқалган инфекцион касалликларга қарши 
вакциналарнинг кенг заҳираси яратилган эди. Ўлат, вабо, сувчечак эпидемиялари юз 
минглаб одамларнинг ёстиғини қуритишдан тўхтади. Ушбу касалликларнинг алоҳида 
тасодифий авж олиб туришлари ҳозирги кунда ҳам учраб туради, бироқ эпидемиологик 
ҳамда пандемик аҳамиятга эга бўлмаган муайян ҳудуддаги кўринишларидир.