1-mavzu: kirish. Fan haqida umumiy tushincha. Fanning maqsad va vazifalari reja

1-MAVZU: KIRISH. FAN HAQIDA UMUMIY TUSHINCHA. FANNING MAQSAD VA VAZIFALARI
Reja:

• Fan haqida umumiy tushincha.
• Fan haqida umumiy tushincha.

1. Fan haqida umumiy tushincha. Insoniyat dorivor o’simlik mahsulotlaridan foydalana boshlagandan to shu kungacha ularning xom-ashyosini saqlash va qayta ishlash bilan shug’ullanib kelgan. Yetishtirilgan mahsulotni sifatli xolatda saqlash, undan unumli foydalanish o’tmishdan inson ehtiyojlarining asosiy vositalaridan biri bo’lib kelgan. Ko’chmanchi halqlar yig’ilgan meva va urug’larni saqlash uchun maxsus yerto’lalar qazishgan. O’tmishda xayotiy zarurat tufayli qadimgi qabilalar ham ortiqcha (oziq-ovqat) mahsulotlarni saqlash va zararkunandalardan asrash choralarini o’rgana boshlashgan.
Mamlakatimiz olimlarining turli hududlarida olib borilgan arxeologik (qazilmalardan) izlanish natijalari qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash quldorlik tizimi davridayoq amalga oshirilganligidan dalolat beradi. Bu yerlardan maxsulotlar saqlanadigan xumlar, ko’za va boshqa idishlar topilgan.
Markaziy Osiyo, jumladan O’zbekiston sharoitida ham qadimdan asosan qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlashga katta e’tibor qaratilgan. Dastlab, inson faoliyati uchun zarur bo’lgan mahsulotlarni saqlash maqsadida ular (go’sht, yog’, sut, baliq, tuxum kabi mahsulotlar, sabzavot va mevalar) muzlatib qo’yilgan.
O’zbekistonda oziq ovqat mahsulotlarini saqlashning eng qadimgi usullaridan mahsulotni ko’mib yoki osib-quritib saqlash, mevalardan qoqi tayyorlash kabi quritish usullaridan keng foydalanilgan. Mahsulotlarni saqlash, qayta achitish, sabzavot, don, meva, go’sht, sarig’-yog’, suzma, qazi va tuxumni yerga ko’mib va tog’li xududlarda tabiiy g’orlarda saqlash, poliz mahsulotlarini osib saqlash, turli meva, qovun, pomidordan qoqi tayyorlash, uzum, ukrop, kashnich, rayxon, jambil va achchiq qalampirni quritish amalda keng qo’llanib kelingan. Asosan quruq mahsulotlar tez buzilmaydiganlar hisoblanib, ular quruq joyda, shisha, chinni yoki sopol idishlarda, yopiladigan kog’oz qutilarda saqlangan. Don va un asosan qoplarda, katta ko’za, xum yoki toldan to’qilgan savat-qutilarda saqlangan.
Dorivor o’simliklarni tayyorlash saqlash va qayta ishlash texnologiyasiga doir dastlabki umumiy ma’lumatlarni IX-X asrlarda bayon etilgan manbalarda keltirilgan bo’lib, bunda asosan Yevropa davlatlari bilan savdo-sotiq orqali ularni Markaziy Osiyoga kirib kelishi va chiqishiga doir ma’lumotlarni uchratish mumkin.
Markaziy Osiyoda X-XII asrlarda qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash bo’yicha bir qator asarlar yaratildi. Ularda esa asosan dehqonchilik, oziq-ovqat va ziravor mahsulotlarini qayta ishlashga doir ma’lumotlar keltirilgan.
Dorivor o’simliklarni tayyorlash saqlash va qayta ishlash hamda ulardan tayyorlanadigan preparatlar va dorilarga doir dastlabki sistematik tafsilotlar ma’lumotlarni XIII-XV asrlarda bayon etilgan manbalarda keltirilgan. Manbalarda keltirishicha, XV-asrlardan boshlab maxsus kitoblar chop etilgan va dorixonalar rasman faoliyat ko’rsata boshlagan.