1-mavzu: kirish. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish kursi, uning maqsad-vazifalari, tuzilmasi va qisqacha tarixi mavzu rejasi

Tuproqning degumidlanishi (degumifikatsiya).

Keng miqyosda sug‘orma dehqonchilik uchun yerlarni о‘zlashtirish hamda yaylovlardan oqilona foydalanmaslik chо‘llanishning о‘ziga xos turi ­– tuproqning degumidlanishi (degumifikatsiya) yoki tuproqning oriqlanishiga va hosildorliknnig pasayib ketishiga olib keladi.

Degumidlanish (lot.de-ajralish, pasayish, humus – tuproq, facere-qilmoq) deganda organiq qoldiqlarning sernam va kislorod yetishmaydigan sharoitda biokimyoviy jarayonlarga uchrab, parchalanmay qolishi tushuniladi. Bu - gumusning yо‘qotilishidir. Gumus yо‘qotilishi atrof-muhitda chо‘llanish jarayonini kuchaytiradi va irrigatsion eroziyani keltirib chiqaradi. Yaylov tuproqlarining oriqlashi – chorva mollarini bir maydonning о‘zida haddan tashqari kо‘p boqish natijasida о‘simlik qoplamining degradatsiyasi paydo bо‘lishidandir.

О‘zbekistonda tuproqning past va juda past gumus bilan ta’minlanganligi (0,4 % dan 1,0 % gacha) butun sug‘oriladigan yerlarning 40 % ini egallaydi (1,7 millon gektar yer).

О‘simlik qoplami degradatsiyasi

О‘simlik qoplami degradatsiyasi - (tur tarkibi, zichlik va holatning о‘zgarishi) chо‘llanishning eng kо‘p tarqalgan va oson aniqlanadigan jarayonlaridan biridir. Degradatsiya - (fran. Degradation – asta-sekin yomonlashuv) – biron bir narsa yoki holatning son va sifat jihatdan oldingi holatidan yomonlashuvi, yemirilishi. Degradatsiya – hosildorlik kamayishi, fotosintetik faoliyat va о‘simlik qoplamining landshaftni muvozanatlab turadigan funksiyasini pasayishi bilan izohlanadi. Asosiy sabab esa, inson ta’siri va shuningdek, kuchayadigan salbiy omillardir (masalan: qurg‘oqchilik, bug‘lanish va boshqalar).