1-mavzu: kimyoning asosiy tushunchalari reja : Kirish. O’zbekistonda kimyo fani va sanoati. Kimyo fanining maqsadi, vazifalari

Asoslarning eng muhim kimyoviy xossalariga quyidagilarni keltirsa bo’ladi:

1. Asoslar kislotalar bilan reaksiyaga kirishib, tuz va suv hosil qiladi va bu reaksiya neytrallanish reaksiyasi deb ataladi.

Ca(OH)₂ + H₂SO₄ = CaSO₄ + 2H₂O

Fe(OH)₃ + 3HNO₃ = Fe(NO₃)₃ + 3H₂O

2. Ishqorlar kislota oksidlari bilan reaksiyaga kirishib, tuz va suv hosil qiladi.

Ba(OH)₂ + SO₃ = BaSO₄+H₂O

2NaOH + SiO₂ = Na₂SiO₃ +H₂O

3. Ishqorlar turli tuzlarning eritmalari bilan o’zaro ta’sir etib, yangi tuz va yangi asos hosil qiladi.

2KOH + NiSO₄ =K₂SO₄ + Ni(OH)₂

2NaOH + MnCl₂ = 2NaCl + Mn(OH)₂

4. Ishqorlar amfoter oksid va amfoter gidroksidlar bilan reaksiyaga kirishib, tuz va suv hosil qiladi.

2NaOH + Al₂O₃ = 2NaAlO₂ +H₂O

NaOH + Al(OH)₃ = NaAlO₂ + 2H₂O

Amfoter gidroksidlar. Dissotsilanganda bir vaqtning o’zida vodorod kationlari H⁺ ni ham, gidroksid-ionlar OH⁻ ni ham hosil qiladigan gidroksidlar amfoter gidroksidlar deyiladi.

Bularga Al(OH)₃, Zn(OH)₂, Cr(OH)₃, Be(OH)₂, Ge(OH)₂, Sn(OH)₄, Pb(OH)₄ va boshqalar misol bo’la oladi.

Elektrolitik dissotsilanish nazariyasiga ko’ra, asoslarning barcha umumiy xossalari (qo’lga surilganda sovunga o’xshab tuyulishi, indikatorlarning rangini o’zgartirishi, kislotalar, kislotali oksidlar va tuzlar bilan o’zaro ta’sirlashuvi) gidroksid-ionlar OH^- tufaylidir.

Amfoter gidroksidlar kislotalar eritmalari bilan ham, ishqorlarning eritmalari bilan ham o’zaro ta’sirlashadi. Masalan:

Al(OH)₃ + 3HCl = AlCl₃ + 3H₂O

Al(OH)₃ + NaOH + 2H₂O = Na[Al(OH)₄(H₂O)₂]

Hozirgi vaqtda amfoter gidroksidlarning ishqoriy eritmalarda erishi odatda gidroksotuzlar (gidroksokomplekslar) hosil bo’lish jarayoni sifatida qaraladi. Ko’pchilik metallarning gidroksokomplekslari mavjudligi tajribada tasdiqlangan: [Zn(OH)₄]^2-, [Al(OH)₄H₂O)₂]^2-, [Al(OH)₆]^3- va b. Aluminiyning gidroksokomplekslari eng barqaror hisoblanadi.

Bunday nuqtayi nazar yuqorida qilingan xulosalarni o’zgartirmaydi: amfoter gidroksidda, masalan, Al(OH)₃ va shunga o’xshashlarda kislotali muhitda muvozanat aluminiy tuzlari hosil bo’lish tomoniga, ishqoriy muhitda - gidroksokomplekslar hosil bo’lish tomoniga siljiydi. Ravshanki, suvdagi eritmada muvozanat mavjud bo’ladi, uni ushbu tenglama bilan ancha aniq ifodalash mumkin:

Al³⁺ + 3OH^- → Al(OH)₃; Al(OH)₃ + 3H₂O → [Al(OH)₄(H₂O)₂]^- + H⁺