O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG’LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI ТOSHKENT FARMATSEVTIKA INSTITUTI NOORGANIK, FIZIK VA KOLLOID KIMYO KAFEDRASI
Mavzu: Elektroliz
Toshkent-2021 Farm.f.d., prof. To’xtayev X.R. Farm.f.d., dos. Sharipov A.T. Assistent: Jumaboyev F. R.
1. Elektroliz va uning turlari. 2. Suyuqlanmalar hamda eritmalar elektrolizi. 3. Faradey qonunlari va elektrolizning ahamiyati. 4. Elektroliz mavzusi yuzasidan masalalar yechish.
Elektr toki ta’sirida suyuqlanma yoki eritmada ketadigan oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari elektroliz deb ataladi.
Agar eritmada metallarning kuchlanishlar qatorida aluminiy va vodorod orasida joylashgan metallarning kationlari bor bo‘lsa, u holda bir paytni o‘zida ham metall ham vodorod kationlarining qaytarilishi kuzatiladi: Li, K, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Fe, Cd, Ni, Sn, Pb, H2, Cu, Hg, Ag, Pt, Au Beketov qatori Tuzlar elektrolizi: 1. kuchli asos va kislorodli kislotalardan hosil bo’lgan tuzlar elektrolizi: Faqat suv elektroliz bo’ladi.
Na2SO4+2H2O Na2SO4+↑2H2+↑O2
2. kuchli asos va kislorodsiz kislota qoldig’idan tashkil topgan tuzlar:
2KCl+2H2O ↑H2+↑Cl2+2KOH
3) vodorodan o’ngda joylashgan metallar va kislorodli kislota qoldiqlaridan tashkil topgan tuzlar:
2Cu(NO3)2 +2H2O 2Cu+↑O2 +4HNO3
4) vodoroddan o’ngda joylashgan metall va kislorodsiz kislota qoldig’idan tashkil tashkil topgan tuzlar:
CuCl2 Cu+Cl2
5) Al-Pb oralig’idagi metallar va kislorodli kislota qoldiqlaridan tashkil topgan tuz:
Fe(NO3)2 +2H2O Fe+↑H2 +↑O2 +2HNO3
(masalalarda H2 hosil bo’lishi bazida hisoblanmaydi)
6) Al-Pb oralig’idagi metallar va kislorodsiz kislotal qoldiqlaridan tashkil topgan tuzlar elektrolizi: 2FeCl2+2H2O 𝐹𝑒+↑H2+↑2Cl2 +Fe(OH)2
1. Quyidagilarni to’gri juftlang. 1) piroliz 2) gidroliz 3) elektroliz 4) alkagoliz 5) ammanoliz a) ammiak ta’sirida parchalanish b) suv ta’sirida parchalanish c)temperatura ta’sirida parchalanish d)spirt ta’sirida parchalanish e) elektr toki ta’sirida parchalanish A) 1-a 2-b 3-c 4-d 5-e B) 1-c;2-b;3-e;4-d;5-a C) 1-c;2-e;3-b;4-d;5-a D) 1-a;2-b;3-e;4-d;5-d
2. Qaysi tuz eritmasi elektroliz qilinsa katodda faqat H2 ajralib chiqadi? A) Cu(NO3)2 B) Na2SO4 C) Mg(NO3)2 D) AgNO3
3. Qaysi tuz eritmasi elektroliz qilinsa katodda faqat metall ajralib chiqadi? A) Cu(NO3)2 B) Na2SO4 C) Mg(NO3)2 D) KNO3
4. Qaysi tuzning bir mol miqdori elektrolizi uchun ko’proq tok (F) sarflanadi? A) AgNO3 B) Fe2(SO4)3 C) CuSO4 D) FeSO4
5. Cu (+2) ionining elektrokimyoviy ekvivalenti topilsin.
6. Fe (+3) ioning elektrokimyoviy ekvivalenti topilsin.
7. Noma’lum metall elektrokimyoviy ekivalenti 2,694*10-4 g/Kl bo’lsa uni aniqlang.
8. Noma’lum metall elektrokimyoviy ekivalenti 9.326*10-5 g/Kl bo’lsa, uni aniqlang. 9. CuSO4 eritmasidan inert elektrodlar orqali 3A tok 15000 sekund davomida o’tkazilganda katodda necha gramm modda ajralib chiqishini aniqlang.
10. AgNO3 eritmasidan inert elektrodlar orqali 11.2A tok 193minut davomida o’tkazilganda katodda va anodda necha gramm modda ajralib chiqishini aniqlang.
11. NaCl eritmasi orqali 7,5A tok 5 soat davomida o’tkazilgan, katot va anodda ajralgan moddalar massalar, reaksiyada sarflangan suv va hosil bo’lgan ishqor massalari topilsin. 12. MeNO3 eritmasi 4A tok 19300sekund davomida o’tkazilganda katoddan 86,4g Me ajralgan bo’lsa,metallni aniqlang. 13. CuSO4 eritmasi orqali 18000sekund mobaynida tok o’tkazilganda 18g metall ajralib chiqadi, o’tkazilgan tok kuchi(A) topilsin.
3.31*10-4g/Kl
(1,93*10-4g/Kl)
Cr(+2)
Al
14,92 g
K-145,15 g A-10,75 g
K-1,4 g A- 49,7 g H2O-25,2 g NaOH-56 g
Ag (108 g)
3
14. CuSO4 suvli eritmasidan 5A tokni necha sekund o’tkazilganda n.shda 8,4 l gaz ajraladi. 15. AgNO3 suvli eritmasidan 17,2A tokni necha soat o’tkazilganda elektodlarda 40,6g modda ajraladi. 16. Kumush tuzi eritmasi 3A tok bilan 6,7 soat elektroliz qilinsa, 64.8g kumush ajralib chiqadi. Elektroliz unumini aniqlang.
28950
0,585
80%
144 g x% li Cu(NO3)2 eritmasi elektroliz qilinganda tarkibida massa jihatdan 62% nitrat ionini saqlovchi eritma hosil bo'ldi. Agar hosil bo'lgan eritmada NO3– va Cu2+ ionlari soni nisbati 4:1 bo'lsa, olingan eritmadagi tuzning konsentratsiyasini (%) toping. (Tuzning gidrolizlanishini hisobga olmang.)
1-masala 95,5 g x% li NaCl eritmasi elektroliz qilinganda tarkibida massa jihatdan 25% natriy ionini saqlovchi eritma hosil bo'ldi. Agar hosil bo'lgan eritmada Na+ va Cl– ionlari soni nisbati 4:1 bo'lsa, hosil bo'lgan eritmadagi tuzning konsentratsiyasini (%) toping.
2-masala KNO3 10%li to’yingan eritmasi 93605 sekund elektroliz qilindi. Bunda eritma massasi 303 g ga kamayib KNO3·xH2O kristallogidrati cho’kmaga tushdi. Elektrolizga uchragan modda massasi kristallogidratdagi suv massasidan 251,1 g ga ko’p bo’lsa, tok kuchini (A) va kristallogidratdagi X qiymatini aniqlang.
3-masala 720 g 8 % li CuSO4 eritmasi 900 g 14,9% li KCl eritmasi bilan aralashtirildi va sulfat ioni 2,5% bo’lgunicha elektroliz davom ettirildi. Katodda ajralib chiqqan modda(lar) massasini aniqlang.
4-masala 5-masala 0,2 mol Na2SO4•6H2O tarkibli kristallogidrat ma’lum miqdordagi suvda eritilib 0,8 molyalli eritma hosil bo’lguncha qadar 10 amper tok bilan 19300 sekund davomida elektroliz qilindi. Kristallogidrat necha gramm suvda eritilganligini aniqlang.
