1-mavzu. Jahon iqtisodiy tarixini o‘rganish yo‘nalishlari. Tayanch atamalar va iboralar

1.3. Iqtisodiy tarixning manbalari va tuzilmasi 

Xorijiy  davlatlar  iqtisodiy  tarixining  asosiy  manbalariga  moddiy, 

madaniy yodgorliklar va yozuvlar, qonunlar to‘plamlari, ma’muriy va yuridik 

hujjatlar, statistik ma’lumotnomalar kiradi. 

G‘arb  iqtisodiyoti  «burjuaziya  tarixografiyasida  marksizm  bilan 

kurashning  asosiy  shakli»  deb  qabul  qilingan  edi.  Uning  faqatgina  ba’zi 

yutuqlari tan  olinardi  xolos,  masalan, yuqori  tadqiqot texnikasi,  manbalarni 

sinchiklab  o‘rganishi,  matematik  metodlardan  foydalanish  va  ba’zi  boshqa 

metodlar.  

Turli  davlatlarning  iqtisodiy  tarixi  muammolari  ingliz,  fransuz,  nemis 

tarixografiyasi

da ko‘rilgan. 

Angliyada iqtisodiy tarixning asoschilaridan biri Arnold Toynbi

2

 (1852-

1883  yy.)  hisoblanadi

.  Uning  Buyuk  Britaniyada  sanoat  to‘ntarilishi  tarixi 

bo‘yicha ma’ruzalari muvaffaqiyat qozongan. Uning «XVIII asrda Angliyada 

sanoat to‘ntarilishi» (1884 y.) kitobida XVIII va XIX asr davomida Britaniya 

iqtisodiy  tarixi 

bo‘yicha  birinchilardan  bo‘lib  tadqiqotlar  olib  borilgan  edi. 

A.Toynbi  o‘zining  jamoat  faoliyatida  ishchilar  sinfi  manfaatlarini  himoya 

qilgani bilan shuhrat qozongan. U ijtimoiy qonunchilik, davlatning mehnat va 

kapitalga aralashuvi, korxonalardagi ixtiloflarni bartaraf etish tarafdori edi. 

Fransiya 

Fyustel  de  Kulanj  Numa  Deni  (1830 

–  1889  yy.)  Fransiya  tarixini 

o‘rganishda  ilmiy  yondashuv  asosida  samarali  faoliyat  olib  borgan.  Uning 

asosiy ishi 

– «Qadimgi Fransiya ijtimoiy tuzumining tarixi» (1875-1892 yy.), 

unda  muallif  G‘arbiy  Yevropada  feodalizmning  kelib  chiqishini  asoslab 

bergan,  u  antik  davrdan  o‘rta  asrga  o‘tishni  oxirgi  Rim  imperiyasining 

qadamba-qadam almashinishi deb aytgan.  

Fyustel  de  Kulanj  shuni  ta’kidlab  o‘tdiki,  Yevropa  sivilizatsiyasining 

asosini  faqat  Rim  jamoat  institutlari  tashkil  qiladi  va  ularda  umuman 

Germaniya qabilalarining hissasi bo‘lmagan, chunki u tarixiy faktlarga to‘g‘ri 

kelmas  edi.  U  iqtisodiy,  xususan 

agrar  sohalarga  katta e’tibor  qaratgan,  u 

                                                           

2

 

Хашимов П.З., Тураев Х.Н. Экономическая история. Т.: «Университет», 2003.- С.7.

 

---

birinchilardan  bo‘lib  o‘rta  asr  Fransiya  agrar  tarixini  o‘rgangan.  U  hujjatli 

materiallar  bo‘yicha  mashhur  bilimdon  bo‘lib,  uning  ko‘pgina  asarlarida 

ixtiyoriylik va muayyan bir g‘oya majud edi.