1-mavzu. Jahon iqtisodiy tarixini o‘rganish yo‘nalishlari. Tayanch atamalar va iboralar

Iqtisodiy tarix fani kishilik jamiyati rivojlanishini tadqiq etishda uch 

yo‘nalishga asoslanadi: 



  tarix; 



  iqtisodiyot nazariyasi;  



  aniq iqtisodiyot.  

Bu  fandan  rivojlangan  mamlakatlar,  mintaqalar  va  butun  dunyo 

iqtisodiy tarixi: xalq xo‘jaligi tarixi hamda iqtisodiy g‘oyalar tarixi kabi alohida 

yo‘nalishlar ajralib chiqdi. 

Iqtisodiy  tarixning  bunday  tuzilishi  va  integratsion  xususiyatlari  uning 

turli-

tuman  o‘rganish  ob’ektlarini  alohida  tadqiq  etilishiga  bog‘lik  holda 

tushuntiriladi.  Eng  umumiy  holda  tushuntirishda  iqtisodiy  jarayon  va 

---

voqealarning  paydo  bo‘lishi,  shakllanishi  va  rivojlanishi  tarixini  o‘rganish 

ob’ekti  sifatida  xizmat  qiladi.  Turli  mintaqalar  iqtisodiy  tarixini  o‘rganish 

ob’ekti bo‘lib davlatning iqtisodiy siyosati hamda alohida tarixiy voqealarning 

sabab va oqibatlari xizmat qiladi.  

Xalq xo‘jaligi tarixining tadqiqot ob’ekti sifatida ishlab chiqarish usullari 

evolyutsiyasi,  xo‘jalik  tarmoqlari  tarixi,  alohida  iqtisodiy  jarayonlar 

(urbanizatsiya,  kooperatsiyalashuv,  sanoatlashuv  va  boshqalar)  tarixi, 

iqtisodiy  institutlar  (soliq,  narx,  moliya  va  kredit,  ish  haqi)  tarixi,  iqtisodiy 

g‘oyalar tarixi uchun esa iqtisodiy nazariyalar tarixi, alohida nazariyalar tarixi 

va iqtisodiy tahlil metodlari tarixi xizmat qiladi. 

Iqtisodiy  tarixning  integratsion  xususiyatini  e’tiborga  olinsa  uning 

tadqiq etish predmetlarini ajratish ancha murakkab. Bu masala yurtimiz va 

chet el adabiyotlarida qayta-

qayta ko‘tarib chiqilgan va u turli-tuman nuqtai 

nazardan tushuntirilgan. Xuddi shunday iqtisodiy tarix va iqtisodiyot tarixining 

bir-

biriga  o‘xshashligi  to‘g‘risidagi  turli  fikr  va  munozaralar  ham  davom 

etmoqda.  



 

Keng  ma’noda  iqtisodiy  tarixning  predmeti  jamiyatning  «iqtisodiy 

harakati»,  uning  o‘zgarishi  xususiyatlari,  bunday  harakatlarning 

transformatsion  qonuniyatlari,  uning  ijtimoiy  hayotning  barcha  sohalari 

bilan bo‘lgan aloqalaridan iborat bo‘ladi. 



 

Tor  ma’noda  esa  turli  mamlakatlar  aholisining  xo‘jalik  faoliyati,  ulardagi 

ishlab 

chiqarish 

kuchlarining 

rivojlanishi 

va 

ishlab 

chiqarish 

xususiyatlarining o‘zgarib borishi predmet sifatida o‘rganiladi.