1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

ish vaqtida zaruriy mehnat bilan yaratilgan, ishchi kuchini normal holatda saqlash va
qayta tiklash uchun zarur boʻlgan mahsulotga aytiladi. 
Bunga kelgusi avlod ishchilarini 

---

yetishtirish, ya’ni ishchilarning oilasi va bolalari uchun zarur boʻlgan mahsulot ham kiradi. 
Sof mahsulotning zaruriy mahsulotdan ortiqcha qismi, ya’ni qoʻshimcha ish vaqtida
qoʻshimcha mehnat bilan yaratilgan qismi qoʻshimcha mahsulot deyiladi. 
Yangidan 
yaratilgan sof mahsulotning tarkibini quyidagi 4-rasmda aniqroq tasvirlash mumkin. 
4-rasm. Zaruriy va qoʻshimcha mahsulotning sotilib pulga aylangandan keyin oʻzgargan shakllari.
Har bir korxonada, tarmoqda qoʻshimcha mahsulotni koʻpaytirish asosan uch yoʻl bilan – 
ishlovchilar sonini koʻpaytirish, ish kunini uzaytirish va ish kuni chegarasi oʻzgarmagan holda 
zaruriy ish vaqtini kamaytirish evaziga qoʻshimcha ish vaqtini koʻpaytirish yoʻli bilan amalga 
oshiriladi. 
Ish kunini uzaytirish yoʻli bilan olingan qoʻshimcha mahsulot absolyut qoʻshimcha
mahsulot deb, ish kuni oʻzgarmaganda zaruriy ish vaqtini kamaytirib, qoʻshimcha ish
vaqtini koʻpaytirish evaziga olingan qoʻshimcha mahsulot esa nisbiy qoʻshimcha mahsulot
deb ataladi.
Yil davomida olingan qoʻshimcha mahsulotlar yigʻindisi qoʻshimcha mahsulot
massasi, uning zaruriy mahsulotga nisbati esa (foizda ifodalanishi) qoʻshimcha mahsulot
normasi deb yuritiladi.
Agar qoʻshimcha mahsulot normasini m
’
, massasini m, zaruriy mahsulotni v bilan 
belgilasak qoʻshimcha mahsulot normasi koʻrinishdagi formula bilan aniqlanadi. 
m
' 




ʻshimc
ha mahsulot Ish haqi Ijtimoiy himoya fondlari Foyda Foiz Renta Soliqlar 
Ma’lumki, qoʻshimcha mahsulot bilan zaruriy mahsulot oʻrtasida har doim ziddiyat va 
aloqadorlik boʻladi. Ularning har ikkalasida ham butun iqtisodiyotni rivojlantirish va jamiyat 
a’zolarining farovonligini oshirish maqsadlari yoʻlida foydalaniladi. 
Hozirgi davrdagi bozor iqtisodiyotiga doir adabiyotlarda ishlab chiqarish omillari bilan 
uning samaralari oʻrtasidagi bogʻliqlikni