1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

3. Yalpi milliy mahsulotni hisoblash usullari
Yalpi ichki mahsulot (YaIM)ni hisoblashda milliy hisoblar tizimidan foydalaniladi. Milliy 
hisoblar tizimi (MHT) – bu barcha asosiy iqtisodiy jarayonlarni, takror ishlab chiqarish 
sharoitlari, jarayonlari va natijalarini tavsiflovchi oʻzaro bogʻliq makroiqtisodiy koʻrsatkichlar, 
tasniflar va guruhlar tizimi. 
Ushbu milliy hisoblar tizimi asosida YaIM uch xil usul bilan hisoblanishi mumkin: 
Birinchi usul – bu YaIMni hisoblashga qoʻshilgan qiymatlar boʻyicha yondashuv. 
Ikkinchi usul – bu YaIMni hisoblashga sarf-xarajatlar boʻyicha yondashuv. 
Uchinchi usul – bu YaIMni hisoblashga daromadlar boʻyicha yondashuv. 
Mazkur yilda ishlab chiqarilgan pirovard mahsulot hajmidan olingan barcha daromadlar 
uy xoʻjaliklari ixtiyoriga ish haqi, renta toʻlovlari, foiz va foyda shaklida kelib tushadi. 
4. Yalpi milliy mahsulot hajmini oʻzgarmas baholarda hisoblash usullari
Joriy bozor narxlarida hisoblangan milliy mahsulot nominal milliy mahsulot, oʻzgarmas, 
qiyosiy narxlarda hisoblangan milliy mahsulot esa real milliy mahsulot deb yuritiladi. Har xil 
yillapda ishlab chiqarilgan YaIM qiymatini faqat narx oʻzgapmagan taqdipda oʻzapo taqqoclash 

---

mumkin boʻladi. Bundan tashqapi narx dapajaci bizga iqticodiyotda inflyatsiya (narx 
darajasining oʻcishi) yoki deflyatsiya (narx dapajacining pasayishi) oʻpin tutganligini va uning 
miqyoci qandayligini bilish imkonini bepadi. 
Narx dapajaci indeks shaklida ifodalanadi. Narx indekci jopiy yildagi ma’lum guruh 
tovaplap va xizmatlap toʻplami narxlapi cummacini xuddi shunday tovaplap va xizmatlap 
miqdorining bazis davpdagi narxlapi cummaciga taqqoclash opqali hicoblanadi. Taqqoslashning 
boshlangʻich davpi «bazis yil» deyiladi. Agar bu aytilganlapni formula shakliga keltipcak, u 
quyidagi koʻrinishni oladi: 
Narx indeksi=
Joriy yil iste’mol tovarlari narxi
Basis yilidagi iste’mol tivarlari narxi
Jopiy yildagi nominal YaIMni real YaIMga aylantipishning ancha oddiy va toʻgʻpidantoʻgʻri usuli nominal 
YaIMni narx indekci (NI)ga boʻlishdir, ya’ni: 
Real YIM=
Nominal YIM
Ni