1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

fermer va dehqon 
xoʻjaliklaridir
. CHunki ular bevosita qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini ishlab chiqaradi. Bu xoʻjaliklar oʻz 
yerida yoki ijaraga olingan yerda ish yuritib, unda mulk egasi va ishlab chiqaruvchi fermerning oʻzi va oila 
a’zolari hisoblanib, ayrim hollarda yollanma mehnatdan foydalanish ham mumkin. Fermer xoʻjaligining 
afzalligi Shundan iboratki, unda mulk va mehnat bevosita qoʻshiladi, bu esa ishlab chiqarishning yuqori 
samaradorligini ta’minlaydi. Fermer xoʻjaliklari mustaqil tuzilma boʻlish sababli oʻz faoliyatini bozor 
kon’yunkturasiga tez moslashtira oladi. Unda iqtisodiy manfaat va pirovard natija uchun mas’uliyat bitta 
faoliyatning ikki tomonini tashkil qiladi. Bularning hammasi fermer xoʻjaligining yashovchanligini 
ta’minlaydi. Respublikada islohotlarni amalga oshirishning dastlabki bosqichlaridayoq, Prezidentimiz 
Islom Karimov fermer xoʻjaliklari qishloq xoʻjalik ishlab chiqarishini tashkil etishning asosi sifatida faoliyat 
koʻrsatishi lozimligini ta’kidlab oʻtgan edi. SHu sababli respublikamizda qishloq xoʻjaligini fermerlashtirish 
agrar islohotlarning tarkibiy qismi hisoblanadi. Respublikada bu jarayon zarar koʻrib ishlash natijasida 
ogʻir ahvolga tushib qolgan davlat xoʻjaliklarining tarkibi fermer xoʻjaliklaridan iborat shirkatlar 
uyushmasiga aylantirish, mavjud davlat va jamoa xoʻjaliklari tarkibida ular resurslari hisobidan fermer 
xoʻjaliklari tashkil etish hamda dehqonlarning mol-mulklari negizida dehqon xoʻjaliklarini tarkib toptirish 
yoʻli bilan boradi. Fermer xoʻjaligining barcha tashkiliy shakllarining umumiy tomoni Shundaki, ular 
ijaraga olingan davlat yerida faoliyat koʻrsatadi. Fermer va dehqon xoʻjaliklarini tashkil qilish, 
rivojlantirish va ular faoliyatini tartibga solish Oʻzbekiston Respublikasining «Fermer xoʻjaligi 
toʻgʻrisida»gi, «Dehqon xoʻjaligi toʻgʻrisida»gi, «Qishloq xoʻjaligi kooperativi (shirkat xoʻjaligi) 
toʻgʻrisida»gi qonunlarga hamda qishloq xoʻjaligida islohotlarni chuqurlashtirishga qaratilgan boshqa 
huquqiy bitimlarga va hukumat qarorlariga asoslanadi. Bu qonuniy hujjatlarda fermerlarga ajratilgan 
yerlarni meros qilib qoldirish sharti bilan uzoq muddatli ijaraga olish huquqi mustahkamlab qoʻyildi. Shu 
bilan, birga bu xoʻjalik uchun yerlarning unumdorligini saqlash va oshirishda davlat tomonidan kafolatlar 
yaratish yoʻli bilan ularni himoyalash tizimi vujudga keltirildi. Shunday qilib fermer xoʻjaliklarini 
rivojlantirishni ragʻbatlantirish uchun ham huquqiy, ham tashkiliy shart-sharoitlar yaratildi. Natijada 
respublikada 2007-yil boshiga kelib fermer xoʻjaliklari soni 185492 dan ziyodni tashkil qildi. Ularga 
biriktirilgan qishloq xoʻjalik foydalanishidagi yerlar maydoni 4881,9 ming gektarni tashkil qilib, bir xoʻjalik 
ixtiyoridagi yer maydoni 26,3 gektarga toʻgʻri keldi. 2006-yilda fermer xoʻjaliklarida butun qishloq xoʻjalik 
mahsulotlarining 32,3 foizi yetishtirilgan (1-rasm).