1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

Absolut renta. 
Koʻpgina mamlakatlarda qishloq xoʻjaligida yerga xususiy mulkchilik monopoliyasi 
sharoitida ishlab chiqarishni olib borishga toʻgʻri keladi. Hozirgi davrda yerga xususiy mulkchilik bilan bir 
qatorda boshqa mulkchilik shakllari ham mavjud. Masalan, davlat mulki, vaqf (machit, cherkov) mulklari 
va boshkalar. Ye
rga boʻlgan bu mulkchilik (shaklidan
qat’iy nazar) monopoliyasi ijaraga beriladigan barcha yer uchastkalarining sifatidan qat’i
nazar, yer egalariga absolyut renta deb atalgan rentani olishga imkon beradi. 
Absolyut yer rentasining 
vujudga kelish mexanizmi Shundan iboratki, yer egalari yerni ishlovchi ijarachilarga foydalanish uchun 
ijaraga beradilar va ulardan yerdan foydalanganlik uchun toʻlovlar oladilar. Mana shu toʻlov absolyut yer 

---

rentasi deb nom olgan. Agar yer ijaraga berilganda shu yerda turli xil inshootlar, binolar qurilgan boʻlsa, 
ularning ijara haqi alohida hisoblanadi. Agrar munosabatlarni tadkiq qilar ekanmiz, nima uchun qishloq 
xoʻjalik ishchilari yaratadigan qoʻshimcha mahsulot jamiyat miqyosida barcha mulk egalari oʻrtasida 
qayta taqsimlanmaydi, nima uchun qishloq xoʻjaligida olinadigan daromad oʻrtacha foydadan yuqori 
boʻladi, bu hodisaning sababi nimada, degan savollar tugʻiladi. Tarixan shunday boʻlib qolganki, koʻpgina 
mamlakatlarda, jumladan, bizning mamlakatimizda ham qishloq xoʻjaligidagi kapitalning uzviy tuzilishi 
sanoatdagidan pastdir. Shuning uchun qishloq xoʻjaligida yaratilgan tovarlarning bozor qiymati ishlab 
chiqarishning ijtimoiy qiymatidagi qoʻshimcha qiymat miqdori jamiyatda shakllangan oʻrtacha foydadan 
ortiq boʻladi. Qishloq xoʻjalik tovarlarining bozor narxi bilan ijtimoiy ishlab chiqarish narxi oʻrtasidagi bu 
tafovut absolyut renta manbai boʻlib xizmat qiladi. Renta nazariyasiga koʻra qishloq xoʻjaligida rentaning 
yana bir turi – 
monopol renta
ham mavjud boʻladi. Boshqa yerda uchramaydigan tabiiy sharoit, ba’zan 
noyob qishloq xoʻjalik mahsulotlari (uzumning alohida navlarini, tsitrus ekinlari, choy va hokazolarning 
alohida turlarini) yetishtirish uchun imkoniyat yaratadi. Bunday tovarlar monopol narxlar bilan sotiladi. 
Bu narxlarning yuqori boʻlishi koʻpincha toʻlovga qodir talab darajasi bilan belgilanadi. Natijada monopol 
narxlar Shunday mahsulotlarning individual qiymatidan ancha yuqori boʻlishi mumkin. Bu esa yer 
egalariga monopol renta olish imkonini beradi. Faqat qishloq xoʻjaligida emas, balki