1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

3-rasm. Ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishiga ta’siriga qarab xarajatlarni turkumlash.
UMUMIY XARAJATLAR
Tashqi xarajatlar Ichki xarajatlar
Ishchi kuchiga sarflar Xom ashyo xarajatlari Yonilgʻi energiyaga 
xarajatlar Transport-aloqa xizmatlariga xarajatlar Bino-inshoot amortizatsiyasi Mashina-uskuna 
amortizatsiyasi Ijara haqi Qarz pul mablagʻlari va uning uchun foizlar Bank xizmatlari uchun sarfxarajatlar 
Me’yordagi foyda 
UMUMIY XARAJATLAR
Doimiy xarajatlar Oʻzgaruvchi xarajatlar
Korxona toʻlov majburiyatlari Soliqlar Amortizatsiya ajratmalari Ijara haqi Xom-ashyo Material 
Yonilgʻi Transport xizmati 
Qoʻriqlash xizmati xarajatlari Ishchilar ish haqi va shu kabilar uchun xarajatlar Boshqaruv xodimlar 
maoshi va h.k. 
Ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishiga (qisqarishi yoki ortishiga) ta’sir
qilmaydigan xarajatlar doimiy xarajatlar deyiladi.
Doimiy xarajatlar (FC) ishlab chiqarish hajmining 
oʻsishiga bevosita ta’sir etmaydi va ishlab chiqarishning har qanday, hatto nolinchi hajmida ham mavjud 
boʻladi. Bunga korxonaning toʻlov majburiyatlari (zayomlar boʻyicha foiz va boshqa), soliqlar (ishlab 
chiqarish hajmiga bogʻliq boʻlmagan turlari), amortizatsiya ajratmalari, ijara haqi, qoʻriqlash xizmatiga 
toʻlov, uskunalarga xizmat koʻrsatish sarflari, boshqaruv xodimlari maoshi va shu kabilar kiradi. 
Oʻzgaruvchi xarajatlar (VC) deb ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishiga ta’sir
qiladigan xarajatlarga aytiladi. Unga xom ashyo, material, yonilgʻi-transport xizmati,
ishchilar ish haqi va shu kabilarga qilinadigan sarflar kiradi.
Ishlab chiqarishning har bir darajasida doimiy va oʻzgaruvchan xarajatlar
yigʻindisi umumiy yoki yalpi xarajatlar (TS)ni tashkil qiladi.
Doimiy (DX), oʻzgaruvchi (OʻX) va umumiy 
(UX) xarajatlarning grafikdagi ifodasini 4- rasm orqali koʻrishimiz mumkin. 
S 
UX 
OʻX 
DX 
0 Q