1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

8-rasm. Yalpi foydaning taqsimlanishi.
Buxgalteriya foydasi sotilgan mahsulot uchun tushgan umumiy pul summasidan
ishlab chiqarishning tashqi xarajatlari chiqarib tashlash yoʻli bilan aniqlanadi. 
Shu sababli buxgalteriya 
foydasi iqtisodiy foydadan ichki xarajatlar miqdoriga koʻproqdir. Bunda ichki xarajatlar har doim oʻz 
ichiga normal foydani ham oladi. Korxona umumiy pul tushumi tarkibidagi umumiy va buxgalteriya 
xarajatlari hamda foydasining farqlanishini quyidagi tasvir orqali yaqqolroq tasavvur etish mumkin (9-
rasm). 
Yalpi foyda
Hayriya va Soliqlar Ijara haqi Kredit uchun foiz Sof foyda boshqa fondlar Tadbirkorlik 
daromadi Ijtimoiy fondlar Kadrlarni tayyorlash Atrof-muhit Jamgʻarish muhofazasi 

---

Foyda 
Tannarx 
= - 
= 
- - - 
9-rasm. Korxona umumiy pul tushumi tarkibidagi iqtisodiy va buxgalteriya
foydasining farqlanishi.
Korxona foydasining mutloq miqdori uning massasini tashkil qiladi. 
Foyda 
massasining
ishlab chiqarish xarajatlariga nisbati va uning foizda ifodalanishi foyda normasi deyiladi.
Amaliyotda 
foyda normasini hisoblashning ikki variantidan foydalaniladi. Bular foydaning joriy sarflarga - korxona 
xarajatlariga yoki avanslangan mablagʻlarga (asosiy va aylanma kapital) nisbatidir. Bular quyidagicha 
aniqlanadi: 1. 
P
' 




– foyda normasi; P 
– foyda massasi; W – ishlab chiqarish xarajatlari; 2. 
P
' 


аvans 
)


– foyda normasi; P – foyda massasi; K
avans 
(asosiy 
kapital+aylanma kapital) 
– korxona avanslangan mablagʻlari yoki asosiy va aylanma kapitalning oʻrtacha yillik qiymati. Foyda 
normasi ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmiga toʻgʻri mutanosib hamda ishlab chiqarish xarajatlari 
yoki avanslangan mablagʻlar qiymatiga teskari mutanosibdir. SHu tufayli foyda normasi korxona ish 
samaradorligining integral koʻrsatkichi hisoblanadi. Foydaning oʻsishiga, chiqarilayotgan mahsulot 
umumiy hajmi oʻzgarmagan holda ikki yoʻl bilan: yoki ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish hisobiga, 
yoki narxni oshirish hisobiga erishish mumkin.