1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

agrar munosabatlar
deyiladi.
Qishloq xoʻjaligida takror ishlab chiqarishning muhim xususiyatlaridan biri shundaki, bu 
yerda ishlab chiqarish jarayoni bevosita tirik mavjudotlar – yer, oʻsimlik, chorva mollari bilan 
bogʻliq boʻladi va tabiiy qonunlar iqtisodiy qonunlar bilan bogʻlanib ketadi. Bunda yer mehnat 
quroli va mehnat predmeti sifatida qatnashadi. Yerning boshqa ishlab chiqarish vositalaridan 
farqi shundaki, undan foydalanish jarayonida u yeyilmaydi, eskirmaydi. Aksincha, agar undan 
toʻgʻri foydalanilsa, uning unumdorligi oshib boradi. 
2. Ijara xaqi va renta munosabatlari
Agrar munosabatlarning asosini renta munosabatlari tashkil qiladi. Renta nazariyasi hozirgacha toʻliq 
yoritib berilmagan nazariyalardan hisoblanadi. Iqtisodchilar oʻrtasida uning mohiyatini tushuntirish 
boʻyicha turlicha yondashuv va qarashlar mavjud boʻlib, ularning ayrimlari noaniqligicha qolmoqda. SHu 
sababga koʻra rentani miqdoriy aniqlash va uning mohiyatini tushuntirish boʻyicha asosiy va koʻpincha 
bir-biriga qarama-qarshi boʻlgan nazariyalarga duch kelamiz. Renta nazariyasi dastlab fiziokratlar 
maktabining asoschilari F.Kene va A.Tyurgolarning ilmiy asarlarida koʻrib chiqilgan. Ular rentaning 
vujudga kelish sababini tabiat, yerning qandaydir sirli kuchi, tabiat ehsoni, yerning qoʻshimcha mahsulot 
yarata olish qobiliyati natijasi orqali izohlaganlar. Ular qishloq xoʻjalik mahsulotlarini yaratishda, 
jumladan, sof va qoʻshimcha mahsulot yaratishda tabiat rolini koʻrsatishga harakat qilganlar. 
Er rentasi – 
yer egaligini iqtisodiy jihatdan amalga oshirish (realizatsiya qilish)ning 
shaklidir. 
Renta munosabatlarini qarab chiqishda rentaning ijara haqidan farqiga e’tiborni qaratish 
zarur. Agar ijaraga beriladigan yerga oldin bino, inshoot va shu kabilar qurish bilan bogʻliq 
ravishda kapital qoʻyilmalar sarflanmagan boʻlsa, ijara haqi va renta miqdoran bir-biriga toʻgʻri 
keladi. Aks holda, ijara haqi yer rentasidan farq qiladi. Ijara haqi quyidagilardan iborat: yerdan 
foydalanganlik uchun toʻlanadigan renta (R), yerga ilgari sarflangan kapital uchun foiz (r); yer 

---

uchastkasini ijaraga bergunga qadar unga qurilgan inshootlar amortizatsiyasi (A). Buni 
formulada quyidagicha yozish mumkin: 
IH 







.