1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

navbatdagi
birligini ishlab chiqarish bilan bogʻliq qoʻshimcha xarajatlarga aytiladi:
UХ М
SQХ




– soʻnggi qoʻshilgan xarajat; 
∆UX – umumiy xarajatlarning oʻzgarishi; 
∆M - mahsulot miqdorining oʻzgarishi. Qoʻshilgan xarajatlarni har bir navbatdagi qoʻshilgan mahsulot 
birligi uchun aniqlash mumkin. 
Tovar yoki xizmatlarning qoʻshilgan birligini ishlab chiqarishga toʻgʻri 
keladigan
xarajatlar oʻrtacha qoʻshilgan xarajatlar deyiladi.
2. Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrlarda ishlab chiqarish xarajatlarining oʻzgarish
tamoyillari
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olishda vaqt omili, ya’ni xarajat qilingandan pirovard 
natija olinguncha oʻtgan davr sezilarli ta’sir koʻrsatadi. SHu sababli vaqt omilidan kelib chiqib, ishlab 
chiqarish xarajatlarini qisqa va uzoq muddatli davrda alohida tahlil qilinadi. Korxona ishlab chiqarish 
hajmini oʻstirish uchun qisqa davrda faqat oʻzining oʻzgaruvchi xarajatlari miqdorini oʻzgartirishi mumkin. 
Bu qisqa muddatli xarajatlardir. Ishlab chiqarish quvvatlari esa (ishlab chiqarish bino va inshootlari 
maydoni, mashina va uskunalar miqdori) doimiy boʻlib qoladi, hamda bu davr faqat ulardan foydalanish 
darajasini oʻzgartirish uchun yetarli boʻlishi mumkin. 
Uzoq muddatli davr – bu korxonaning ishlab chiqarish quvvatlarini va barcha band
boʻlgan resurslari miqdorini oʻzgartirish uchun yetarli boʻlgan davrdir.
Bu yerda Shuni ta’kidlash 

---

lozimki, ishlab chiqarish quvvatlarining oʻzgarishini taqozo qiladigan davr davomiyligi ayrim tarmoq va 
korxona xususiyatidan kelib chiqib farqlanishi mumkin. Qisqa muddatli vaqt davomida korxona oʻzining 
doimiy (qayd qilingan) quvvatlariga 
oʻzgaruvchi resurslar miqdorini qoʻshib borish yoʻli bilan ishlab chiqarish hajmini oʻzgartirishi mumkin. 
Biroq, ishlab chiqarish quvvatlariga (doimiy resurslarga) qoʻshilgan oʻzgaruvchi resurslar ma’lum vaqtdan 
soʻng kamayib boruvchi natija (mahsulot) beradi. Bu holat marjinalistlar tomonidan ishlab chiqilgan