|
VI боб. ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИНИНГ
МАХСУС МУАССАСАЛАРИ ВА КОНВОЙ ХИЗМАТЛАРИ
ФАОЛИЯТИ
1-§. Ички ишлар органлари махсус муассасаларининг турлари,
ҳуқуқий мақоми, жамоат тартибини сақлаш ва хавфсизлигини
таъминлаш тизимида тутган ўрни
Ички ишлар органларининг жамоат тартибини сақлаш ва
хавфсизлигини таъминлаш, ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва
жиноятчиликка қарши кураш фаолиятида жиноят содир этганликда
гумон қилинаѐтган ва айбланаѐтган шахсларни ушлаб туриш ва
қўриқлашда, маъмурий тартибда қамоқ жазоси тайинлаган судлар
қарорларининг ижросини таъминлашда, иш ва яшаш жойи ноаниқ
бўлган шахсларга ижтимоий-ҳуқуқий ѐрдам кўрсатишда, шунингдек,
уларни сақлаш ва қўриқлашда ички ишлар органларининг махсус
муассасалари алоҳида ўрин эгаллайди.
Бундай фаолиятни ташкил
қилиш ички ишлар органларида муҳим аҳамият касб этади.
Ўзбекистон Республикасининг «Қамоққа олишга санкция бериш
ҳуқуқининг судларга ўтказилиши муносабати билан Ўзбекистон
Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва
қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги (2007 йил 15 июль) қонуни ва
тегишли бошқа қонуности меъѐрий ҳуқуқий ҳужжатларга асосан
ички ишлар органлари махсус муассасаларининг иш фаолиятини
самарали ташкил этиш, янада такомиллаштириш, гумон қилинувчи ва
айбланувчи ҳамда қамоққа олинган шахсларнинг ишончли
қўриқланишини таъминлаш, улар билан боғлиқ бўлган фавқулодда
ҳолатлар содир этилишининг олдини олиш, вақтинча сақлаш
ҳибсхоналарини техник жиҳатдан мустаҳкамлаш, замон талабларига
мос ҳолда жиҳозлаш, сақланаѐтган шахслар ҳамда хизматга жалб
этилаѐтган шахсий таркиб учун зарур шарт-шароитларни яратиш
борасида ҳозирги вақтгача бир қатор ишлар амалга оширилди.
187
Ички ишлар органлари махсус муассасаларига қуйидагилар
киради:
1) тергов ҳибсхоналари;
2) вақтинча сақлаш ҳибсхоналари (ВСҲ);
3) иш ва яшаш жойи ноаниқ бўлган шахсларни реабилитация
этиш марказлари;
4) маъмурий тартибда ҳибсга олинган шахсларни сақлаш махсус
қабулхонаси;
5) вояга етмаганларга ижтимоий ҳуқуқий ѐрдам кўрсатиш
марказлари.
Ички ишлар органларининг махсус муассасалари фаолияти ўзига
хослиги билан ажралиб туради. Ишининг ҳажми ва миқѐси ҳамда
давлатнинг ҳуқуқни муҳофаза қилиш вазифаларини амалга ошириш-
даги аҳамиятини инобатга олганда, ушбу йўналиш, ички ишлар орган-
ларининг асосий функцияларидан бири ҳисобланади. Суриштирув,
тергов, суд органларининг жиноятларни очиш ва тергов қилиш ҳамда
жазонинг ижро этилишини таъминлаш фаолиятининг самарадорлиги
унинг ташкил қилиниши ва амалга оширилишига бевосита боғлиқдир.
Тергов ҳибсхоналари
қамоққа олинганларни қамоқда сақлаш учун
мўлжалланган махсус муассасалар бўлиб, Ўзбекистон Республикаси-
нинг «Жиноят ишини юритиш чоғида қамоқда сақлаш тўғрисида»ги
(2011 йил 29 сентябрь) қонунида белгиланганидек, уларда ушлаб
турилганлар ва маҳкумлар ҳам сақланиши мумкин.
Тергов ҳибсхоналари юридик шахс ҳисобланади. Тергов
ҳибсхоналари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси
томонидан ташкил этилади, қайта ташкил этилади ва тугатилади.
Тергов ҳаракатларини бажариш ѐки жиноят ишларини тергов
ҳибсхоналари жойлашган аҳоли пунктлари ҳудудидан ташқарида
судда кўриб чиқиш, зарур бўлган ҳолларда қамоққа олинганларни
мазкур ҳаракатларни амалга ошириш ва суд мажлисларини ўтказиш
учун ҳар куни олиб бориш имкониятига эга бўлмаганда улар тергов
ҳибсхоналаридан вақтинча сақлаш ҳибсхоналарига ўтказилиши,
лекин бир ой мобайнида, кўпи билан ўн суткага ўтказилиши мумкин.
188
Бундай ўтказиш учун қамоққа олинганни бошқа ерга кўчириш
тўғрисидаги терговчи ѐки прокурорнинг қарори ѐхуд суднинг ажрими
асос бўлади.
Башарти маҳкум бошқа жиноят иши бўйича гувоҳ ѐки
жабрланувчи бўлса, у суд ҳукми қонуний кучга кирганидан кейин
жазони ижро этиш муассасасидан тергов ҳибсхонасига ўтказилиши
ѐки тергов ҳибсхонасида қолдирилиши мумкин. Бу ҳолда маҳкум
Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар
прокурорлари, шунингдек, уларга тенглаштирилган прокурорларнинг
розилиги билан уч ойгача муддатга, Ўзбекистон Республикаси Бош
прокурори ѐки унинг ўринбосари розилиги билан олти ойгача
муддатга, суднинг ажримига кўра эса иш судда кўриб чиқилиши
вақтига тергов ҳибсхонасида сақланиши мумкин.
Бошқа туман (шаҳар)да турган маҳкум бошқа ерга кўчириш
тўғрисидаги терговчининг прокурор билан келишилган қарорига,
шунингдек, прокурорнинг қарорига ѐхуд суднинг ажримига мувофиқ
бошқа ерга ўтказилади. Маҳкумни бошқа ерга кўчиришни ижро этиш
ички ишлар органларининг конвой хизматлари зиммасига юкланади.
Вақтинча сақлаш ҳибсхоналари (ВСҲ)
ушлаб турилганларни
қамоқда сақлаш учун мўлжалланган махсус муассасалардир. Қамоққа
олинганлар вақтинча сақлаш ҳибсхоналарида ўн суткагача сақланиши
мумкин. Вақтинча сақлаш ҳибсхоналарида жиноят содир этишда
гумон қилиниб ушланган шахс ички ишлар органига олиб келинган
вақтдан бошлаб 48 соатдан ошмаган муддатда сақланиши мумкин,
агарда бу вақт ичида қонунда белгиланган тартибда унга нисбатан
эҳтиѐт чораси сифатида қамоққа олиш чоралари қўлланилиши бундан
истисно.
Қамоққа олинганларни тергов ҳибсхонасига олислиги ѐки лозим
даражадаги қатнов йўллари мавжуд эмаслиги туфайли олиб
боришнинг имконияти бўлмаган ҳолларда, бундай шахслар вақтинча
сақлаш ҳибсхоналарида терговчининг прокурор билан келишилган
қарорига, шунингдек, прокурорнинг қарорига ѐхуд суднинг ажримига
кўра ўттиз суткагача сақланиши мумкин.
189
Вақтинча сақлаш ҳибсхоналари Ўзбекистон Республикаси ички
ишлар вазири томонидан ташкил этилади, қайта ташкил этилади ва
тугатилади.
Суриштирувчи, терговчи, прокурор ва судьянинг қамоққа олиш
тўғрисидаги қарор ва ажримлари ижросини таъминлаш мақсадида
ички ишлар органлари қамоққа олинган ва ушланган шахсларни
сақлаш, қўриқлаш ва кузатишни ташкил этадилар. Шу мақсадда ички
ишлар органлари патруль-пост хизмати ва жамоат тартибини сақлаш
бўлинмалари тизимида вақтинча сақлаш ҳибсхоналари ташкил
этилади.
Вақтинча сақлаш ҳибсхоналарига
жойлаштириш учун асос
–
прокурорнинг санкцияси олинган суриштирувчи ва терговчининг
қарори ҳамда судьянинг ажрими ҳисобланади.
Ҳибсга олинганлар, ушланганлар ва гумон қилинганларни
вақтинча сақлаш ҳибсхоналарида ушлаб туриш
– уларнинг жиноий
фаолият билан шуғулланишларига барҳам бериш, қочиб кетиш-
ларининг, далилларни яширишлари ѐки йўқ қилиб юборишларининг
олдини олиш мақсадида қисқа муддатга озодликдан маҳрум
қилишдир. Ушлаб туриш жиноят иши қўзғатилганга қадар ҳам, иш
қўзғатилгандан кейин ҳам амалга оширилиши мумкин. Иш
қўзғатилгандан кейин ушлаб туришга фақат суриштирувчи, терговчи,
прокурорнинг қарори ѐки суднинг ажримига мувофиқ йўл қўйилади.
Жиноят содир этишда гумон қилиниб, ушланган шахсларга
жиноий-процессуал чеклаш чоралари қўлланилади, ушлаб туриш эса
майда безорилик ѐки ички ишлар органлари ходимларининг қонуний
талабларини бажармасликда қўлланиладиган маъмурий чеклаш
чораси ҳисобланади.
Қуйидагилар шахсни вақтинча сақлаш ҳибсхоналарида
Do'stlaringiz bilan baham: | 
