1-мавзу: гидравликанинг ўрганиш соҳаси ва тарихи. Суюқликларнинг моделлари ҳАҚида

Суюқликда ички ишқаланиш ҳақида Ньютон гипотезаси

Суюқликни юзаси катта бўлган идишга солиб, унинг юзига бирор пластинка қўйсак ва бир пластинкани маълум бир куч билан торта бошласак, суюқлик заррачалари пластинка сиртига ёпишиши натижасида ҳаракатга келади (1.2-расм).

Агар пластинканинг F куч таъсирида олган тезлиги U бўлса, у билан ёнма-ён турган заррачалар ҳам U тезликка эга бўлади.

Суюқликнинг қалинлиги бўйича бир қанча юпқа қатламлар бор деб фараз қилсак, у пластинкадан пастки деворга томон камайиб боради. Ҳаракат ихтиёрий қатламда унинг устида жойлашган бошқа қатлам заррачалари орқали берилади. Бу ҳаракат суюқлик қатламларининг деформацияланишига олиб келади.

1.2-расм. қовушоқлик тушунчасига доир чизма

Суюқлик тўйинган буғининг босими

Суюқликнинг берилган ҳароратда эркин буғланиши ёпиқ идишдаги бўшлиқни тўйиниш ҳолатигача тўлдириш учун керак бўладиган босим суюқлик тўйинган буғнинг босими дейилади.

Шунга асосан суюқлик тўйинган буғнинг босими буғнинг ёпиқ идиш ичида суюқлик билан мувозанатлашган ҳолатига тегишли барқарорлашган босимидир. Бу босим суюқликлардан юқори ҳароратда фойдаланиш мумкинлигини ва уларнинг турли гидравлик қурилмалар, гидросистемалардаги кавитация хоссасини аниқлаш учун фойдаланилади. Суюқликларнинг буғланиши сирт бўйича ҳам, унинг бутун хажми бўйича буғ пуфакчалари ҳосил бўлиши (қайнаши) йўли билан ҳам юз бериши мумкин. Бунда иккинчи ҳол, хохлаган ҳароратда юз берадиган сирт бўйича буғланишдан фарқли равишда, фақат маълум ҳароратда, яъни тўйинган буғ босими суюқлик сиртидаги босимга тенг бўладиган ҳароратда юз беради. Босим ортиши билан қайнаш ҳарорати ортади, камайишида эса камаяди.

Бир жинсли суюқликларда тўйинган буғ босими ҳар бир ҳарорат учун бир хил миқдорга эга бўлади, суюқлик ва буғнинг миқдори нисбатига боғлиқ бўлмайди.

Суюқлик аралашмаларидан эса суюқликнинг таркибидаги турли молекулалар ўзаро таъсири буғланишни қийинлаштиради. Бу ҳолда аралашма буғларида енгил буғланувчи суюқлик буғларининг нисбати, унинг айрим ҳолатидаги буғларига қараганда кўпроқ бўлади. Бу ҳолда умумий буғ босими парциал буғ босимлар йиғиндисига тенг.