1-мавзу: гидравликанинг ўрганиш соҳаси ва тарихи. Суюқликларнинг моделлари ҳАҚида

Суюқликларнинг физик хоссалари

• Солиштирма оғирлик. Ҳажм бирлигидаги модда оғирлиги суюқликларнинг солиштирма оғирлиги деб аталади ва грекча  ҳарфи билан белгиланади.
• (1.3)
•  
• Бу ерда V – суюқлик ҳажми (бирлиги м3), G – оғирлиги (бирлиги Н). Солиштирма оғирликнинг ўлчов бирлиги СИ системасида:
•  
•  
• техник системасида эса бўлиб, улар ўзаро қўйидагича боғланган:
•  
• Солиштирма оғирлик ҳажми ариометр билан ўлчанади. Солиштирма оғирлик босимга ва температурага боғлиқ бўлиб, улар ўртасидаги муносабат идеал газлар учун қуйидаги формула билан ифодаланади.
• (1.4)
• бу ерда: P - босим абсолют Т-температура, R — газ доимийси
• (Rҳаво=287 Rметан=518 )
• Суюқлик солиштирма оғирлигининг 40С даги сувнинг солиштирма оғирлигига нисбати унинг нисбий солиштирма оғирлиги бўлади.

Суюқликларнинг физик хоссалари

• Солиштирма ҳажм. Суюқликнинг оғирлик бирлигига тўғри келган ҳажми суюқликларнинг солиштирма ҳажми дейилади ва ҳажмни оғирликка бўлиш йўли билан аниқланади:
• (1.5)

ва (1.3) формулалардан кўриниб турибдики,

• Солиштирма ҳажмнинг ўлчов бирлиги СИ системасида:
• Солиштирма ҳажм ҳам солиштирма оғирлик каби босим ва ҳароратга боғлиқ: 
• (1.6) 
• Зичлик. Суюқликнинг ҳажм бирлигига тўғри келган тинч ҳолатдаги массаси суюқликнинг зичлиги дейилади.
•  
• (1.7) 
• бунда М — суюқликнинг массаси (бирлиги )
• Зичликнинг ўлчов бирлиги қуйидагича аниқланади:

Зичлик ҳароратга боғлиқ бўлиб, одатда, ҳарорат ортиши билан камаяди.

• Зичлик билан солиштирма оғирлик ўзаро қуйидагича боғланган
•  
• (1.8)

Суюқликларнинг физик хоссалари

• Суюқликларнинг иссиқликдан кенгайиши. Зичлик иссиқлик ўзгариши билан ўзгариб боради. Демак, иссиқлик ўзгариши билан ҳажм ҳам ўзгаради
• Суюқликларнинг бу хусусиятларидан гидравлик машиналарни ҳисоблашда ва турли масалаларни ҳал этишда фойдаланилади.
• Суюқликларнинг ҳажмий кенгайишини ифодалаш учун ҳажмий кенгайиш температура коэффициенти деган тушунча киритилади ва у t билан белгиланади. Бирлик ҳажмдаги суюқликнинг температураси 10С га ошгандаги кенгайган миқдорига унинг ҳажмий кенгайиш температура коэффициенти дейилади ва қуйидаги формула билан ифодаланади
• (1.9)
• бунда ∆V =V — Vc қиздирилгандан кейинги ва бошланғич ҳажмлар фарқи; ∆t = t – t0 - температуралар фарқи;
• βt жуда кичик миқдор бўлиб, у сув учун t = 20°С да βt = 2∙10-4 минерал мойлар учун βt = 7∙10-4 ∙1/град; симоб учун βt =18∙10 -5∙1/град.