1-мавзу: гидравликанинг ўрганиш соҳаси ва тарихи. Суюқликларнинг моделлари ҳАҚида

Гидравликанинг қисқача тарихи

• Сув инсон ҳаётида доимо катта роль ўйнаб келган. Инсон пайдо бўлибдики, дарё ва кўллардан узатиш тармоқлари сифатида, қадимда эса сувни ҳар хил мақсадлар учун ишлатишган.
• Бир неча минг йил аввал Ўрта Осиё, Хитой, Миср, Вавилон, Рим ва Грецияда анча катта бўлган гидротехник иншоотлар қуришган. Шу пайтларда катта-катта кемалар, кўприклар қуришган. Уларни қолдиқлари шу кунгача етиб келган.
• Ишлаб чиқариш кучларини ривожланиши билан далаларни сув билан сунъий суғориш ишлари кенгая борди, сув таъминоти ҳамда сувдан энергия манбалари сифатида фойдаланила борди. Ўрта Осиёда минг йиллар олдин қурилган инженер иншоотлари шу кунгача етиб келган.
• Гидромашиналар каби гидроузатмаларнинг ҳам айрим қисмлари қадим замонлардан бери қўлланилиб келинган, лекин уларнинг ҳозирги замон тушунчасида (яъни бир неча қурилмалар комплексда) қўлланиши яқин вақтларда бошланди.1888 йил Россияда металлургия заводи инженерлари гидроузатмалардан фойдаланганликлари маълум. 1907 йилдан бошлаб денгиз флотида гидроузатмалар (гидротрансформатор ва гидромуфталар) қўлланила бошлади.

Суюқликлар тўғрисида асосий тушунчалар.

Жуда кичик миқдордаги кучлар таъсирида ўз шаклини ўзгартирувчи физик жисмлар суюқликлар деб аталади

Гидравликада суюқликлар икки группага: томчиланувчи (капельные) суюқликларга ва газсимон суюқликларга ажралади

Суюқлик деганда том-чиланувчи суюқликни тушунишга одатланилган бўлиб, улар сув, спирт, нефть, симоб, турли мойлар ва табиатда ҳамда техникада учраб турувчи бошқа ҳар хил суюқликлардир.

Газлар томчиланувчи суюқликлардагига нисбатан ҳам тезроқ ҳаракатланувчи заррачалардан ташкил топган бўлиб, улар босим ва тем-пература таъсирида ўз ҳажмини тез ўзгартиради. Уларда чўзувчи кучга қаршилик ва қовушқоқлик кучи томчиланувчи суюқликларга нисбатан жуда ҳам кам.

Суюқликка таъсир этувчи кучлар

• Одатда суюқликка икки турдаги ташқи кучлар: сиртқи ва массали кучлар таъсир қилади. Масалан, сиртли кучдан босим кучи бўлиб, у суюқлик ҳажми сиртига қўйилган ва шу юзага пропорционалдир. Массали кучлар суюқликни ташкил қилувчи ҳар бир заррача массасига пропорционалдир. Бу кучлар қаторига оғирлик, инерция ва шунга ўхшаганлар киради.
• Суюқлик тинч ҳолатда бўлганда, унда қовушқоқлик кучи бўлмайди. Шу сабали бу ҳолда суюқлик идеал суюқлик хусусиятларига эга бўлади ва гидростатика масалалари идеал суюқлик деб қараб олинган ечимлари катта аниқликда бўлади. Тинч ҳолатдаги суюқлик ичида пайдо бўлган сиқувчи кучланиш гидростатик босим ёки гидростатик босим кучланиши деб аталади.

1.1-расм. Суюқликларда босим тушунчасига доир чизма.