Metall bog’lanish
Metallarning suyuqlanish va qaynash haroratining yuqoriligi, metall sirtidan
yorug’lik va tovushning qaytishi, ulardan issiqlik va elektr oqimining yaxshi
o’tishi, zarb ta‘sirida yassilanishi kabi xossalar metallarning eng muhim fizikaviy
xossalaridir. Bu xossalar faqat metallarga xos bo’lgan metall bog’lanish mavjudligi
bilan tushuntiriladi.
Metall atomida valent elektronlar soni unchalik ko’p emas, lekin metall
atomida elektronlar bilan to’lmagan orbitallar ko’p. Valent elektronlar metall
atomining yadrosi bilan zaif bog’langan. Shuning uchun ular metallning kristall
panjarasidagi metall ionlari orasida erkin harakat qiladi. Metall tuzilishini
quyidagicha tasavvur qilish kerak: metallning kristall panjara tugunlarida musbat
zaryadli metall ionlari (kationlar) zich joylashgan bo’lib, atomlarning valent
elektronlari panjara ichida erkin harakat qiladi. Bu elektronlarning harakati gaz
molekulalarining harakatini eslatganligi uchun ular
elektron gaz
deb atalgan.
Demak, har bir atom o’z valent elektronini o’rtaga tashlaydi va ular ko’p
miqdordagi metall ionlarini bir-biri bilan bog’lab turadi. Shu bilan birga bu
elektronlar
erkin
harakatlana
oladi.
Binobarin,
metallarda
kimyoviy
bog’lanishning harakatchan turi borligi ko’rinadi.
Metall bog’lanish qattiq va suyuq holdagi metallar uchun xosdir. Bu bir-biriga
bevosita
yaqin
joylashgan
atomlar
agregatlarining
xossalaridir. Lekin
barcha moddalarning atomlari kabi metallarning atomlari ham bug’ holatida bir-biri
bilan kovalent bog’lanish orqali bog’langan bo’ladi. Metallarning bug’lari
alohida molekulalardan (bir atomli va ikki atomli) tarkib topgan bo’ladi. Kristallda
bog’lanish po’xtaligi metall molekulasidagidan kuchli, shu sababli metall kristali
hosil bo’lish jarayoni energiya ajralib chiqishi bilan boradi.
Metall bog’lanish kovalent bog’lanishga ma‘lum darajada o’xshaydi,
chunki u ham valent elektronlarning umumlashishiga asoslangan. Lekin kovalent
bog’lanishni vujudga keltiradigan elektronlar birikkan atomlarga yaqin va ular
bilan puxta bog’langan bo’ladi. Metall bog’lanishni hosil qiladigan elektronlar
esa barcha kristall bo’ylab erkin harakatlanadi va uning barcha atomlariga tegishli
bo’ladi. Xuddi shuning uchun ham kovalent bog’lanishli kristallar mo’rt, metall
bog’lanishlilari – plastik, ya‘ni ular zarba ta‘sirida o’z shaklini o’zgartiradi, yupqa
listlar bo’lib yoyiladi va sim bo’lib cho’ziladi.
Do'stlaringiz bilan baham: