1-mavzu. Elektronikaning fizik asoslari fani tarixi va rivojlanish an’analari. Reja

---

1-mavzu. 

Elektronikaning fizik asoslari fani tarixi va rivojlanish an’analari. 

 

REJA: 

 

1. Fanda erishilgan ilm-fan, texnika va texnologiya yutuqlari.  

2. Fanning asosiy vazifalari.  

3. Materiallar tuzilishi haqida umumiy ma’lumotlar. Molekulalar hosil bo’lishi.  

4. Atomlar orasidagi bog’lanish turlari haqida umumiy ma’lumotlar. 

5. Kristall tuzilishi. Materiallar tasnifi. Materiallar tarkibi va tuzilishini nazorat qilish.

 

 

Hozirgi davrda elektronika o‘zining mazmuni va hayotimizga jadal kirib kelishi, 

farovonlik  va  ijtimoiy  –  iqtisodiy  masalalarni  hal  etishi  bilan  iqtisodni  keskin 

o‘zgartirib yubordi. Elektronika asoslarini, vakuumli lampalar va yarim o‘tkazgichli 

qurilmalar  tashkil  qiladi,  bu  qurilmalardan  keng  foydalanilmoqda.  Har  yili  yarim 

o‘tkazgichlarning  hozirgacha  noma’lum  bo‘lgan  fizik  -  kimyoviy  xossalari 

aniqlanmoqda,  ulardan  yangi  yangi  elektron  asboblar  tayyorlanmoqda.  Shu  tufayli 

elektronikada bo‘lgan qiziqish tobora ortib bormoqda. Elektronika kirmagan biror soha 

yo‘q, yarim o‘tkazgichlar asosida qurilgan elektron asboblar endilikda ishlab chiqarish 

jarayonlarni avtomatik boshqaruv tizimiga, transport va aloqa tizimiga, elektr energiya 

ishlab  chiqarish  tizimiga,  radio  –  televideniyani  rivojlanishida,  maishiy  xizmat  va 

kundalik hayottimizda beqiyos o‘z  ta’sirini ko‘rsatmoqda va kirib kelmoqda. 

Yarim  o‘tkazgichlardan  tayyorlangan  fotoelementlar  (quyosh  batareyalari) 

quyoshdan kelayotgan  yorug‘lik  energiyasini bevosita  elektr  energiyasiga  aylantirib 

berishga  imkon  tug‘dirgan  bo‘lsa,  termoelementlar  (termogeneratorlar)  issiqlik 

energiyasi hisobiga elektr energiya olishga yordam bermoqda. Ishlab chiqarilayotgan 

quyosh batareyalarining foydali ish koeffitsiyenti η=25% , termogeneratorlarning FIK 

η=16% dir. 

Yaqin  o‘tmishda  XX  asrning  1980-1990  yillarida  elektronika  sohasida  eng 

muhim  davr  hisoblanadi.  Elektronikaning  yarim  o‘tkazgichlar  davri  gurkirab 

rivojlandi, radio va yarim o‘tkazgichlar texnikasining paydo bo‘lishi, televideniyaning 

yangi  avlodi  kashf    etilishi,  avtomatika  va  telemexanikaning  taraqqiy  etishi, 

mikroprotsessorlarni  va  mikroelektronikaning  misli  kurilmagan  darajada  o‘sishi, 

integral  chizmalarning  elektrobio  energetikaning  kashf  etilishi  o‘sishi  bilan 

chambarchas bog‘liqdir. 

Elektronika hayotimizni yaxshi tomonga burilishiga xizmati 

biqiyosdir. 

Elektronika asoslari fani: - Elektro vakuumli va yarim o‘tkazgichli asboblarni 

yaratish,  ularni  ishlab  chiqarish  va  zamonaviy  oddiydan  murakkabgacha  bo‘lgan 

elektron  asboblar  va  qurilmalardan  to‘liq  foydalanishni  o‘rgatadigan  ta’lim 

yo‘nalishidir. 

---

Elektronikaga asos solgan, poydevor qurgan mashhur fizik olimlar: 



 

Daniyalik professor G.Ersted 1819 yilda ''elektr va magnit hodisalari'' orasida 

bog‘lanish borligini aniqladi va ilmiy asoslab berdi. 



 

Ingliz  fizigi  M.Faradey  1831  yilda  ''elektromagnit  induksiya  qonuni''ni  kashf 

etdi. Bu kashfiyot hozirgi zamon elektronikasini asosini tashkil etdi. 



 

Mashhur  fizik  olim  J.Maksvell  1873  yilda  ''elektromagnit  to‘lqinlarning 

muhitlarda tarqalish nazariyasi''ni yaratdi va ilmiy asosda isbotlab berdi. 



 

Nemis olimi G.Gers 1895 yilda P.N.Lebedev va J.Maksvellning ''elektromagnit  

to‘lqinlarning  muhitlarda  tarqalish  nazariyasi''ni  amaliy  tajribalarda  qo‘llab 

tasdiqlab berdi. O‘zining ''Gers – vibratori'' qurilmasini yaratdi. 



 

Mashhur rus olimi A.S.Popov 1896 yilda, Maksvellning ''elektromagnit to‘lqin 

nazariyasi''  va  ''Gers  –  vibratori''dan  foydalanib,  juda  ko‘p  tajribalar  o‘tkazib 

''radio  to‘lqinlar''  qabul  qilishni  amalga  oshirdi.  A.S.Popov  1897  yilda  ikkita 

kema  orasida  aloqa  bog‘lash  paytida  kemalardan  radio  to‘lqinlarni  qaytishini 

aniqladi. Bu hodisa esa ''radiolokatsiya'' asosini tashkil qiladi. 



 

XX asrning boshida elektronika qurilmalarini yaratish davri boshlandi. 



 

Ikki elektrodli elektron vakuumli ''diod'' lampasi 1904 yilda yaratildi. 



 

Elektron vakuumli lampalarda elektronlar oqimini boshqarish usuli 1907 yilda 

aniqlandi va uch elektrodli ''triod'' lampasi yaratildi. 



 

Mashhur  rus  olimi  fizik  V.P.Vologdin  1908  yilda  ''ion''li  asboblar  yordamida 

''simobli to‘g‘rilagich''ni kashf etdi. 



 

Rus olimi D.A.Rajonskiy 1910 yilda ''elektron nurli trubka''ni kashf etib, hozirgi 

televideniyaga ulkan xissasini qo‘shdi. 

 

Elektronikaning  rivojlanishi  natijasida  radiotexnika,  radio  –  televideniya, 

radiolokatsiya,  radionavigatsiya,  radio  kosmik  aloqa,  radioelektron  teleboshqarish, 

elektron  hisoblash  texnikasi,  axborot  texnalogiyasi,  mikroelektronika  va  boshqa 

muhim  sohalar  paydo  bo‘ldi.  Elektronikaning  imkoniyatlari  juda  katta  bo‘lib,  yer 

sharining hoxlagan nuqtasi bilan ishonchli aloqa o‘rnatishga imkon beradi. 

Hozirgi  XXI  asrning  tub  ma’noda  ''elektronika''  asri  desa  ham  bo‘ladi.  Fan  va 

texnika  keskin  sur’atlar  bilan  rivojlanishiga  poydevor  bo‘lib  xizmat  qilayotgan 

''elektronika  asoslari''  fanining  roli  juda  katta,  demak  hozirgi  yosh  avlod  bu  fan 

nazariyalari  bilan  qurollangan  bo‘lishlari  kerak.  Elektronikani  o‘rganish  uchun  esa 

albatta bu fanning fizik asoslarini juda yaxshi bilish talab qilinadi. 

Elektronika fan sifatida elektr asboblarni o’rganish va ularni amalda qo’llash bilan 

shug’ullanadi.  Ular  vakuumda,  gazda  va  qattiq  kristall  jismlarda  zaryadlangan 

zarrachalar konsentratsnyasnning o’zgarishiga asoslangan. 

Elektron asboblar va qurilmalar fan va texnikaning hamma sohalarida qo’llaniladi. 

Bu ularning yuqori sezuvchanligi, tezkorligi va universalligi bilan izohlanadi. 

---

 

3. Materiallar tuzilishi haqida umumiy ma’lumotlar. Molekulalar hosil bo’lishi. 

Molekula  deb,  bir  xil  yoki  har  xil  element  atomlarining  kimyoviy  birikishidan 

tashkil  topgan  va  ma’lum  bir  moddaning  kimyoviy  va  fizik  xususiyatlarini  ‘zida 

mujassamlashtirgan eng kichik zarrachaga aytiladi. Masalan, vodorod (H

2

), kislorod 

(O

2

), azot (N

2

) bir xil atomlardan tuzilgan molekulalardir, osh tuzi molekulasi (NaCl) 

esa  har  xil  atomlardan  tashkil  topgan  molekulaga  misol  bo’ladi.  Molekuladagi 

atomlarning  kimyoviy  bog’lanishi  ularning  tashqi  valent  elektronlari  orqali  amalga 

oshadi. Ko’pincha molekulalarda