1 Мавзу: «Бозор инфратузилмаси иктисодиёти» фанининг предмети ва вазифалари

Lizing va kreditni solishtirish uchun quyidagi tamoyillardan foydalaniladi: 
Birinchidan,  moliyalashning  qarzga  nisbatan  qiymati  baholanadi.  Ikkita  moliyalash 
usulidan  bittasining  tanlanishi,  birinchisining  ikkinchisiga  nisbatan  iqtisodiy  samaradorligini 
anglatadi. 
Ikkinchidan,  bu  to‗lovlarning  moliyaviy  ekvivalentlik  tamoyili.  Bir  davrning  o‗zida  bir 
xil miqdorda amalga oshirilgan to‗lovlar ekvivalent to‗lovlar deb hisoblanadi. 
Lizing  va  kreditni  moliyalashtirishning  o‗zaro  muvofiqligini  belgilab  beruvchi  ikkita 
asosiy mezonni ajratish mumkin: 

 
Korxona kapitalining tuzilmasi (o‗z mablag‗lari bilan jalb qilingan mablag‗larning nisbati), 
kreditorga oluvchining kreditni qaytara olish qobiliyatini aniqlashi asosiy omil bo‗lib xizmat 
qiladi.  Moliyalashtirishning  kredit  va  ijara  usullari  korxona  kapitalini  o‗zgartirib  yuborishi 
mumkin.  Loyihaning  moliyalashtirilishi  uchun  muqobil  variantlardan  birini  tanlash, 
korxonaning kelajakda qarzga mablag‗ jalb qilish uchun bo‗lgan qiziqishini aniqlash asosida 
amalga  oshiriladi.  Shuning  uchun  moliyalashtirishning  2  usulini  solishtirish  ijara  va 
kreditning korxona kapital tuzilmasiga qanday ta‘sir qilishi mumkinligini o‗rganish asosida 
bajariladi; 

 
Loyihaning  moliyalashtirilishi  bilan  bog‗liq  qaltisliklar.  Iqtisodiy  mohiyatiga  ko‗ra  uzoq 
muddatli  ijara  ta‘minlangan  ssudaga  o‗xshashdir.  Ammo  yuridik  nuqtai  nazardan  egalik 
qilish  huquqi  hal  qiluvchi  ahamiyat  kasb  etadi.  Moliyalashtirishning  kredit  usulida  bunday 
huquq  qarz  oluvchida,  lizing  usulida  esa  ijaraga  beruvchida  bo‗ladi.  Shu  sababli  bu  holda 
solishtirish  bazasi  loyihani  moliyalashtirishning  lizing  va  kredit  usullari  bilan  bog‗liq 
qaltisliklarning katta-kichikligi asosida belgilanadi.  
Investitsion  loyihalarni  moliyalash  usullaridan  birini  tanlashda  e‘tiborga  olinadigan 
asosiy  mezon  foydadir.  Lizing  va  kredit  bo‗yicha  muddatli  qarzlarning  ma‘lum  bir  paytda  bir-
biriga  teng  bo‗lgan  holda,  lizing  va  kreditni  moliyalashtirishga  sarflangan  pul  miqdorlari 
solishtiriladi,  ya‘ni  ijarani  unga  ekvivalent  bo‗lgan  qarz  bilan  solishtiriladi.  Kredit  bo‗yicha 
mavjud  qarzlar,  lizing  qarzlari  bilan  mos  kelgan  holda  kredit  lizingga  ekvivalent  hisoblanadi. 
ekvivalent  qarzning  miqdorini  hisoblab,  lizing  asosida  moliyalashtirishning  miqdori  bilan 
solishtirish mumkin.  
Agar  hisob-kitoblar  lizing  oluvchi  uchun  ham  lizing  beruvchi  uchun  ham  noqulay 
bo‗ladigan bo‗lsa, bu holda moliyalashning boshqa muqobil varianti tanlanishi zarur. 
Lizing va ijara munosabatlari o‗rtasida ko‗pgina umumiy xususiyatlar bilan birga ma‘lum 
farqlar bo‗lib, ular quyidagilardan iborat: 
1. 
Lizing munosabatlari lizing beruvchi va lizing oluvchidan tashqari ijarada ishtirok 
etmaydigan lizing obektining sotuvchisini ham qamrab oladi. 
2. 
Lizingda  lizing  oluvchi  uchun  faol  rol  ajratiladi,  bunday  hol  ijaraga  xos  emas. 
Lizing  oluvchiga  mol-mulkni  va  uni  ishlab  chiqaruvchisi  (sotuvchisi)ni  tanlash  kabi  imtiyozli 
huquqlar  beriladi.  Bundan  tashqari,  lizing  beruvchi,  mulkni  maxsus  lizingga  berilayotganligini 
sotuvchiga  ma‘lum  qilishi  kerak.  Ijarada  esa  mol-mulk  sotuvchisi  alohida,  mustaqil  rolga  ega 
emas yoki u ijara munosabatlarida umuman ishtirok etmaydi. 
3. 
Ijara  munosabatlaridan  farqli  o‗laroq,  lizingda  lizing  oluvchi  xaridorga  xos 
bo‗lgan huquq va majburiyatlarga ega. Bular quyidagilarda namoyon bo‗ladi. Mol-mulk sotuvchi 
tomonidan  uning  haqiqiy  egasini  chetlab  o‗tib,  bevosita  lizing  oluvchining  joylashgan  joyiga 
yoki  shartnomada  ko‗rsatilgan  joyga  yetkazib  beriladi  va  foydalanuvchi  tomonidan  uning 
ekspluatatsiyasi  boshlanadi.  Lizing  beruvchiga  esa  mulkning  qiymatini  to‗lash  yoki  oldi-sotdi 
shartnomasini bekor qilish vazifasi yuklatiladi. 

---

4. 
Mol-mulkda  aniqlangan  kamchiliklar  bilan  bog‗liq  xatarlar  ijara  va  lizingda 
turlicha  talqin  qilinadi.  Ijara  shartnomasida  ijara  beruvchi  mulkdan  foydalanishga  to‗sqinlik 
qiladigan barcha kamchiliklar uchun ijaraga beruvchi ijaraga oluvchi oldida javobgardir. 
Shartnoma  bo‗yicha  lizing  beruvchi  foydalanuvchi  oldida  mulkdagi  kamchiliklar 
yuzasidan javob bermaydi, hamda lizing obektidan foydalanish jarayonida fuqarolar sog‗ligiga, 
shu  jumladan,  mulkdan  foydalanuvchining  boshqa  mulkiga  va  uchinchi  shaxslarning  mulkiga 
zarar  yetkazilishi  masalasida  javobgarlikni  o‗z  zimmasiga  olmaydi.  Bunday  javobgarlik  lizing 
beruvchi  tomonidan  sotuvchi  yoki  lizing  obyekti  aniqlanganda,  uning  ixtisosligini,  hamda  shu 
mulkning sotuvchisini tanlash paytida ishtirok etgan chog‗da, lizing oluvchiga zarar yetkazilgan 
taqdirdagina belgilanadi.  
Lizing  beruvchi  ma‘suliyatining  bunday  cheklanishi  shundan  iboratki,  lizing  oluvchi 
sotuvchini o‗zi tanlab, javobgarlikni lizing beruvchidan talab qila olmaydi. 
Shuningdek, shartnoma muddati tugagunga qadar lizing beruvchi lizing obektida mavjud 
bo‗lishi mumkin bo‗lgan nuqsonlar uchun javob berish majburiyatidan ham ozod bo‗ladi. Ushbu 
majburiyat  sotuvchi  zimmasida  bo‗ladi,  shu  sababli  lizing  oluvchi  yuzaga  kelgan  nuqsonlar 
bo‗yicha bevosita sotuvchiga murojaat qiladi. 
5.  Lizing  bitimi  bo‗yicha,  lizing  obektiga  mulk  huquqi  lizing  beruvchida  bo‗lsa-da, 
shartnoma  davomida  lizing  oluvchi  unga  egalik  qilish  bilan  bog‗liq  bir  qator  majburiyatlarni 
o‗ziga  oladi  (texnik  xizmat  ko‗rsatish,  tasodifan  nobud  bo‗lishi).  Mulkning  tasodifan  nobud 
bo‗lishi  yoki  buzilishi  qaltisliklari  lizing  oluvchiga  o‗tganligi  sababli,  u  lizing  beruvchi  oldida 
pulni qaytarish  bilan bog‗liq majburiyatlarini bajarishi zarur bo‗ladi.  SHu sababli lizing obekti 
tomonlarning  aybisiz  nobud  bo‗lgan  taqdirda,  lizing  oluvchi,  ijara  munosabatlaridan  farqli 
o‗laroq,  shartnomada  ko‗rsatilganidek  lizing  munosabatlarini  belgilovchi,  lizing  muddati 
tugagunga  qadar  lizing  to‗lovlarini  to‗lab  borishi  yoki  shartnomada  belgilangan  umumiy 
qiymatini qoplashi zarurdir.  
Lizingda  qaltisliklarning  bunday  taqsimlanishi,  ijaradan  farqli  ravishda  asoslangandir, 
chunki lizing beruvchi lizing oluvchining talabiga binoan lizing obektini sotib oladi.  
Ijarada  hamma  qaltisliklar  ijaraga  beruvchi  zimmasida  bo‗ladi  va  mol-mulk  ijaraga 
beruvchining  aybisiz  nobud  bo‗ladigan  bo‗lsa,  u  shartnomaning  bekor  qilinishini  talab  etishi 
mumkin.  Natijada  majburiyatlar  tugashi  bilan  ijara  to‗lovlarini  to‗lash  majburiyatlari  ham 
to‗xtatiladi.  
6.  Lizing  oluvchining  istagi  bo‗yicha  yoki  lizing  shartlari  lizing  oluvchi  tomonidan 
buzilgan  holda  yoki  shartnoma  lizing  beruvchining  talabi  asosida  muddatidan  avval  bekor 
qilingan taqdirda, lizing oluvchi shartnomada ko‗rsatilgan lizing to‗lovlarini to‗liq to‗laydi, ba‘zi 
hollarda esa, qo‗shimcha qilingan sarf xarajatlarni ham qoplaydi.