1-мавзу. Боғловчи моддалар р е ж а

4.4-расм. Қурилиш гипсини айланма печлар (қуритиш барабанлари)да куйдириш чизмаси:
1-қабул қилувчи бункер; 2- Лотокли озиқлантирувчи; 3 – Тасмали конвеер; 4 – Болғали майдалағич; 5-Елеватор; 6- Шнек; 7-Гипстош бункери; 8,24 - ликопчасимон озиқлантирувчи; 9-қуритиш барабани; 10-елеватор; 11-куйдирилган гипстош бункери; 12-чанг чўктирувчи камера;13,15,17,20,21,23,25 – шнеклар; 14 вентилатор; 16-елеватор; 18,19-таер маҳсулот бункери; 22-шарли тегирмон; 26 – Қириб олувчи конвеер; 27-кўмирни пневмомеханиқ юклантирувчиси; 28-кўмир бункери.
Суюқ муҳитда қурилиш гипсини олиш
Суюқ муҳитда ҳарорат тенг тарқалади, иссиқлик узатиш тез боради, кимёвий реаксиялар ва моддаларнинг тузилишини ўзгариши тез ва тўлиқ боради. Суюқ муҳит сифатида баъзи туз ва кислоталарнинг эритмаларидан фойдаланилади (масалан 30 -35% ли магний сулфат эритмасидан 45 дақиқа давомида) 130⁰С да сода ва ош тузи эритмасида П.В.Баженов гипсни пиширишни тавсия этган. Юқори мустаҳкам гипс майдаланган гипс тошни сувда 129-132⁰С атрофида иштирокида 70-90 дақиқа пишириб олиш мумкин.
Суюқ муҳитда α-модификацияни пишириб боғловчи гипс олиш босим остида ишлайдиган асбоблардан воз кечиш имконини беради. Сувсизлантириш жараёни одатдаги шароитда боради. Кимёвий реаксия эса 100-110⁰С да боради. Бу шароитда иссиқ тузли эритмадан гипстошини майда заррачаларига интенсив равишда иссиқлик ўтади ва СаSО₄∙0,5H₂О га кристалланади, сув эса суюқ ҳолатда ажралади. Суюқ муҳитда СаSО₄∙0,5H₂О ни йирик ва зич кристаллари ўсиб боради. Бу эса қисқа муддатда юқори сифатли маҳсулот олишни таъминлайди.
Бу усулни камчилиги шундаки, боғловчи моддани яхшилаб ювиш керак ва узоқ муддат қуритиш зарур.
Гипснинг ишлатилиши. Қурилишбоп гипс ҳавонинг нисбий намлиги кўпи билан 60% бўлган бино ва иншоотлар қурилмаларидан фойдаланиладиган, тўсиқ учун ишлатиладиган плита ва панеллар, гипс-картон тахталар, вентиляция ҳамда бошқа буюм ва деталларни ишлаб чиқариш учун қўлланилади. Қурилишбоп гипсдан гипс ва оҳак гипсли сувоқ қоришмалари, манзарали иссиқлик ҳимояси ва пардозлаш материаллари, шунингдек, қуйиш усули билан ҳар хил меъморчилик деталлари тайёрланади.
Қурилишбоп гипс вагон ва автомашиналарда қопламасдан ташилади. Ташиш ва сақлашда намланиш ва бегона аралашмалар билан ифлосланишдан ҳимоялаш зарур. Гипсни узоқ вақт сақлаш тавсия қилинмайди, хатто қуруқ шароитларда сақлаганда унинг фаоллиги аста-секин пасаяди.
Гипс боғловчи моддалар парда деворлар, қурилишда жуда куп ишлатиладиган гипс плиталари (гипс ва ёғоч кипигидан ишланган), «қуруқ сувок» деб аталадиган тахталар (икки когоз орасига куйилган гипс тахта), деворбоп блоклар, токи-равок буюмлари ишлашда катта ахамиятга эга. Бундан ташкари гипс боғловчи моддалар бино деворларининг ички томонини сувашда, наккошликда ва безак буюмлар тайёрлашда куп ишлатилади.
Гипс ўтга чидамли бўлганлиги учун, бундан бинони шамоллатувчи курилмалар, лифт катаклари ва бошқалар тайёрланади
Гипс боғловчилар асосан гипсли қуруқ сувоқ қоплама, парда девор плита ва панеллар, қаватлар ораси ва чордоқни ёпиш элементлари (ясси плита, ичи ҳовол тошлар) вентиляция қутилари ва ҳар хил архитектура – қурилиш қисмларини тайёрлашда қўлланилади. Айниқса қуруқ сувоқ қоплама ва гипс парда девор плиталар кўплаб ишлаб чиқарилмоқда.
Сунъий мармар тайёрлашда, иссиқ ўтказмайдиган материаллар ишлаб чиқаришда боғловчи сифатида, цементнинг тишлашиш муддатларини керагича ўзгартириш учун қўшиладиган қўшилма сифатида, кенгаювчан цемент ҳосил қилиш учун айрим боғловчиларнинг қотишини активлаштиришда ва бошқа мақсадларда ҳам гипс ишлатилади.
Гипс маҳаллий хом ашё ҳисобланадиган айрим туманларда кам қават биноларнинг ташқи конструкцияларида деворбоп материал тариқасида ишлатилади. Аммо гипсни хусусан нам иқлимли жойларда намдан сақлаш лозим.