shu asosda esa ulardagi yangi va nisbatan takomillashgan umumlashmalar uchun asos
bo‘ladi. Bundagi faoliyat turlari sifatida ma’ruza rejasi yoki qisqacha konspektini yozish,
darslik ustida ishlash, tayyor materiallar asosida ma’ruza tayyorlashni kiritish mumkin.
G. N. Ionin adabiy sharhlash, tanqidiy-publitsistik hamda adabiy izlanish metodlarini
tavsiflab bergan. Jahon olimlari va metodistlarining yakdillik bilan ko‘satishlaricha, badiiy
asarni o‘qish har
qanday nazariy bilimlarning, amaliy ko‘nikmalaring hamda amaliy
mashqlarning asosini tashkil etadi. Suhbat o‘quvchining shaxsiy imkoniyatlarini yuzaga
chiqarishdagi eng qulay va samarali metodlardan biri sifatida e’tirof etilgan. Suhbat
vositasida yozuvchi shaxsi hamda u yaratgan badiiy asarning turli qirralariga e’tibor qaratish,
o‘quvchining individual xususiyatlariga, badiiy asarni his etish
darajasiga tayangan holda
uning bu boradagi intilish va qiziqishlarini kengroq rivojlantirish mumkin bo‘ladi.
Ayrim mutaxassislarning maktab adabiy ta’limida ma’ruza metodining ustuvor mavqe
tutishiga e’tiroz bildirishlari tasodifiy emas, Ularning nazarida mukammal tarzda
rejalashtirilgan suhbat o‘quvchilarni badiiy asarning o‘zi bilan ham,
tarixiy-adabiy muhit
bilan ham jiddiyroq va yaqinroq tanishtira oladi, muallif tarjimai holiga oid fakt va
materiallar bilan badiiy asar orasidagi bog‘lanishlarning teranroq ilg‘anishiga yo‘l ochadi.
Aksincha, yolg‘iz ma’ruza metodiga tayanish asosiy og‘irlikning o‘qituvchi zimasiga
tushishi uchun yo‘l ochadi, o‘quvchining passiv tinglovchi bo‘lib qolishini rag‘batlantiradi.
Vaholanki, adabiy hodisalarning quruq sanog’i emas, balki ularning sharhli tavsifi, adabiy
tahliligina o‘quvchilarning ong va shuurlariga kuchli emotsio‘zbek l ta’sir o‘tkazishi
mumkin. Shunga qaramay, ma’ruza metodini inkor etish to‘g‘ri emas. Aslida badiiy asarni
anglash va his etish o‘quvchilarning badiiy asarni o‘qishi, badiiy asar matnini idrok etishi,
mana shu matn ustidagi jiddiy mustaqil ishlari oqibatida yuzaga keladi.
Shunga qaramay
yozuvchining hayotiy va ijodiy yo‘li haqidagi o‘qituvchi ma’ruzasiga ham tabiiy ehtiyoj
mavjud. Monografik xarakterdagi, umulashtiruvchi ruhdagi ma’ruzaar o‘z mazmun qamrovi,
ayniqsa tegishli davr va yo‘nalishlardagi adabiy hodisalar mohiyatini teran, aniq va
ta’sirchan tahlili bidan o‘quvchilarning badiiy-estetik mo‘ljal olishlari uchun yaxshigina
yo‘llanma bo’la oladi. Kirish va yakunlovchi mashg‘ulotlarda ham ma’ruzaning o‘rni ancha
salmoqli bo‘lishi mumkin. Albatta, ma’ruzaga suhbat, ifodali o‘qish
elementlarining
qo‘shilishi uning smaradorlik darajasiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi
9
. Puxta rejalashtirilgan
ma’ru-zalarda, odatda, 1) ijodkorning boshqalardan farqlanib turadigan o‘ziga xos
xususiyatlari, olamni ko‘rish va ifodalashdagi ayricha jihatlari; 2) uning o‘z davri bilan
yaqinlik darajasi, davr voqealarining ijodkor evolyutsiyasiga ko‘rsat-gan ta’siri; 3)
ijodkorning
tasvirlash mahorati, uning uslubidagi takrorlanmas jihatlar, yozuvchi ijodiy
takomilining asosiy bosqichlari; 4) uning jamiyatning ijtimoiy hayotiga hamda bevosita
adabiyot tarixiga ko‘rsatgan ta’siri yoki qo‘shgan hissasi yoritib beriladi. Bunda ma’ruzaning
aniq chegara, hajm va maqsadlarga ega bo‘lishi, unda foydalaniladigan ko‘chirmalar, badiiy
parchalar, tegishli sharh va izohlarning joylashtirilishi alohida ahamiyat kasb etadi.
9
Qarang: Bogdanova O. Yu., Leonov S. A., CHertov V. F. Metodika prepodavaniya literaturi. Pod redaktsiey O.Yu.
Bogdanovoy. Uchebnik dlya studentov ped. vuzov. 2-e izdanie, stereotipnoe. – M.: Izdavtelskiy sentr «Akademiya»,
2002, - 400 s
Удалить Водяной Знак
Wondershare
PDFelement
Empatiya
metodi
(kirishish)
Evristik
savollar
metodi.
Mohiyatni
ko‘ra olish
metodi
Taqqoslash
metodi.
Ramziy
ko‘rish
metodi.
Evristik
kuzatish
metodi.
Kognativ tahlil usuli
metodlari
Albatta, har bir metod o‘z o‘rnida qo‘llanganidagina to‘g‘ri va samarali bo‘ladi.
Jumladan, ma’ruza va o‘qituvchining bog‘lanishli nutqini mutlaqo in-kor qilish noo‘rin
bo‘ladi. Hatto boshlang‘ich sinflardayoq ayrim hollarda o‘qituvchining
ixcham tarzdagi
ma’ruza va bog‘lanishli nutqi o‘quvchilarga ko‘plab yangiliklar berishi, ularning ong va
shuuri, tuyg‘ulariga ijobiy ta’sir vazifasini ado etishi mumkin. Amaliyotda suqroto‘zbek
usul (savol-javoblar)ni ko‘proq kichik sinflarada, o‘qituvchi izohi va ma’ruzasini
(akademiik usul)ni esa yuqori sinflarda qo‘llanishi kuzatiladi.
Ta’lim metodlarining bilim manbalariga ko‘ra tasnifi ham mavjud. Bunda lisoniy,
ko‘rgazmali, amaliy metodlar ajratiladi. Lisoniy metodlar ta’lim metodlari orasida salmoqli
o‘rin tutadi. Ayniqsa,
hikoyalash, tushuntirish, suhbat, munozara, ma’ruza, kitob bilan
ishlash adabiy ta’limdagi eng faol va qamrovli metodlar sifatida e’tirof etilgan.
Ko‘rgazmalilik metodi esa turli ko‘rgazmali qo‘llanmalar, jadvallar,
sxemalar, rasmlar,
fotomateriallari, san’at asarlarining namunalari, texnik vositalar, audio va videojihozlar
hamda komputer texnologiyalaridan foydalanishni qamrab oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
