1-Mavzu: Badiiy asar matnini tahlil qilish. Kognitiv strategiyalar. Dars davomida sinfni boshqarish strategiyalari Mashg‘ulot rejasi

adabiy suhbat va o‘quvchilarning mustaqil ishlash metodlari
singari guruhlarga ajratadi
6
.
Albatta, ta’lim jarayonini o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkorlikdagi faoliyati sifatida 
qarash to‘g‘ri va keng tarqalgan nuqtayi nazardir. Shunga qaramay, ta’lim jarayonidagi bu 
hamkorlik subyektlarida alohida-alohida harakat yo‘nalishlari mavjudligini ham inkor etib 
bo‘lmaydi. Bunday holda agar faqat o‘qituvchi faoliyatini nazarga solsak, o‘qitish metodlari 
haqida, o‘quvchi faoliyatini nazarda tutganda esa bilish metodlari haqida gapirish o‘rinli 
bo‘ladi.
Shu o‘rinda “usul” atamasi haqida ham to‘xtab o‘tish zarurati seziladi. Ta’limdagi usullar 
ta’lim metodlarining tarkibiy qismi yoki uning alohida olingan bir tomonidir. Odatda har bir 
metodning o‘ziga xos va o‘ziga mos usullar tizimi bo‘ladi. Metod qo‘yilgan pedagogik 
vazifani to‘la-to‘kis amalga oshirish imkonini beradi. Usul esa mana shu yaxlitlikning 
alohida bir bosqichini, uning bir qismini ro‘yobga chiqarishda yordam beradi. Bitta usul turli 
metodlar tarkibida namoyon bo‘lishi mumkin. Qolaversa, usullarning muqimlik darajasi ham 
bir xil emas. Bir metod tarkibida bir o‘qituvchi qo‘llagan usullar bilan boshqa bir o‘qituvchi 
qo‘llagan usullarning soni, shakl va mazmunining tubdan farq qilishi tabiiy hol deb qaraladi. 
Metod va usullarning o‘rni almashib qo‘llanishi ham mumkin.
I. Y. Lerner tasnifida metodlar quyidagicha guruhlanadi: 
1. Tushuntiruvchi-illyustrativ metod (u axborot beruvchi – retseptiv metod deb ham 
yuritiladi). 
2. Reproduktiv metod. 
3. Muammoli bayon etish metodi.
4. Evristik yoki qisman izlanuvchanlik, tadqiqotchilik metodi. 
Ayrim mutaxassislar oxirgi bandni ikkiga ajratib ham ko‘rsatishadi. 
Ta’lim metodlarining asosiy belgilari sifatida esa mutaxassislar ta’lim maqsadini, 
o‘zlashtirish vositasini, ta’lim vositalariga oid vositalarning o‘zaro aloqadorlik darajasini 
ajratib ko‘rsatishadi
7
.
N. I. Kudryashev adabiy ta’lim metodlari orasida 
ijodiy o‘qishni
alohida ajratib ko‘rsatadi
8
. 
Ushbu metodni amalga oshirishda esa ifodali o‘qish, sharhli o‘qish, suhbat, shaxsiy 
taassurotlar asosidagi ijodiy topshiriqlar, mashg‘ulot jarayonida o‘quv muammolarini 
qo‘yish va boshqa usullar sanab o‘tiladi. O‘qish, yod olish, tinglash, reja tuzish, qayta 
hikoyalash, ixcham taqrizlar yozish, illyustratsiyalarni kuzatish va ularga munosabat bildirish 
esa o‘quvchilarning faoliyat turlari sifatida ko‘rsatiladi.