1-mavzu. Asfaltbeton va sementbeton qoplamalarini qurish. Reja

a - yangi yotkizilgan betonda; b - kombinirlangan usulda; v-kotgan betonda; 
g- bo‘ylama chok; punktir bilan qoziqlarni bitumda moylash ko‘rsatilgan, 
bo‘ylama choklarda buni qilishmaydi -oplamalarning kengayish choklari talabga javob bermasa 
ko‘p rik va yo‘l o‘tkazgichlar oldida 15-30 metr oraligida eni 6 sm dagi qattiq siqiladigan 
material bilan tudirilgan, kengayish choklari uchtadan kam bo‘lmagan sonda o‘rnatilishi kerak. 
Ko‘ndalang va builama choklar plitadan plitaga zuriqishni qisman uzatish 
uchun xamda avtomobillarni o‘tishida choklarda zinalar xosil bo‘lishini bartaraf 
etish uchun armaturalanadi. (3.8.rasm).Sirpanuvchi shakldagi qalinligi 22-24 sm 
bo‘lgan qoplamalarni qurishda, qalinligi 16 sm va undan katta bo‘lgan 
sementgruntdan yasalgan asoslarda siqilish choklarida maxkamlovchi qoziqlar 
kilinmaIdi, nazorat choklarida maxkamlovchi qoziqlar yangi yotkizilgan betonda 
kotishning boshlangich muddatida haroratdan zuriqishni kamaitirish uchun 
o‘rnatilishi bundan mustasno. 
Agar so‘tkalik temperatura o‘zgarishi koplama yuzasida 20 gradusga etsa siqilish 
choklari turi bo‘yicha o‘rnatiladigan bundai choklar armatura kilinmasa xam 
bo‘ladi, chunki bundai sharoitda barcha ko‘ndalang choklar nazorat choklarida 
armaturalar yo‘q bo‘lganda 1-2 oI davomida ochiladi. Siqilish choklarida qoziqlar 
mavjud bo‘lmasa, yo‘llar ekspluatatsiya kilinishi jarayonida uyiklar xosil bo‘lishi 
mumkin. 
Ularni to‘liq bartaraf qilish uchun qoziqlar o‘rnatilishi yoki qoplamalar qalinligini 2 
sm ga kengaytirish kerak bo‘ladi. 
Yo‘l poyi notekis bo‘lgan cho‘kish joylari ko‘tilsa, (5 m dan baland bo‘lgan 
ko‘tarma, , yo‘lo‘tkazgichlari va x. k) koplamaning konstruksiyasi uzunligi 5-7 metr 
bo‘lgan armaturlangan plitalardan amalga oshiriladi, yirik shaxarlarga kirishda va I 
i II toifali yo‘llarda, intensiv va og‘ir xarakatlarda 10— 
20 
m 
uzunlikdagi 
armaturlangan plitalardan, tirqishlarning kengligi 0,2 mm gacha otpishi shartidan 
kelib chiqqan holda armaturalar sarflanib, amalga oshiriladi. Armaturlangan 
plitalarning qalingi loyiha yoki xisoblashlarga mos ravishda kamaytiriladi. 
Qumli yoki shag‘al-qumli asoslarda sementbeton qoplamalarni qurish vaqtida yo‘l 

---

chekkalariga maxkamlanadigan plitalarning cheti, diametri 12 mm davriy profildagi 
ikkita sterjen bilan armaturlanadi. 
Maxkamlovchi polosalardagi kengayish va siqilish choklari armaturalanmasdan 
koplama choklarining davomi sifatida o‘rnatiladi. Koplama plitasi qalinligi va 
barcha konstruktiv elementlar qalinligi loyihalash vaqtida xisoblanadi. Yo‘l toifasi 
va xisoblangan xarakat intensivligiga bog‘liq ravishda koplama qalinligi 18— 24 sm 
ga teng bo‘ladi. 
Sementbeton qoplamalarning asoslari qoplamalarni stabil ishlashiga, 
betonyotkizuvchi mashinalar komplektini o‘tqazishga, materiallar yuklangan yuk 
mashinalarning yurishiga mo‘ljallangan bo‘ladi. Asoslar xarakatlanuvchi yuk va 
koplama plitasi korableniyasi natijasida yo‘l poyi Gruntga beradigan bosimni 
kamaytiradi. 
 
Tayyorlangan asoslarga yo‘l plitalarini yotqizish - yigma qoplamalarni 
qurishdagi montaj ishlarida muxim bosqich xisoblanadi. Tayyor koplamaning 
transport sifati ko‘p xollarda yotqizish sifatiga bog‘liq bo‘ladi, birinchi navbatda 
uning tekisligiga.
 
Plitalarni yotqizish ishlari texnologiyasiga quyidagi asosiy talablar quyiladi: 
yotqizish natijasida koplama yuzasi talab kilingan qiyalikda va tekislikda bo‘lishi 
kerak; xar bitta plita o‘zining pastki yuzasi bilan asosga tayanishi kerak; yotqizish 
jarayonida ko‘shni plitalar va loyihadagi choklar eni ulash qurilmasiga to‘g‘ri 
joylashishi ta’minlangan bo‘lishi kerak. Plitalar qumning sement bilan quruq 
aralashmasiga 1:10 nisbatda yoki sementqumli suvli aralashmadan kilingan 
tekislovchi qatlamga joylashtirilishi mumkin. Plitalarni qumli asoslarga bevosita 
yotqizishda uning zichligi standart bo‘yicha 0,98 - 1, namligi optimal qiymatdan 
oshmasligi kerak. 
Ko‘p xollarda plitalarni yotqizish o‘zi yurar strelkali kranlar yordamida 
amalga oshiriladi. Kranlarni tanlash ishlab chiqarish quvvati va strelani chiqishi 
bo‘yicha amalga oshiriladi. Kranning yuk ko‘tarish kobiliyati bitta plitaning 
massasiga ozgina zaxirasi bilan (20-40%) mos kelishi kerak. 
Plitalarni montaj qilish jarayonida avtomobil kranlari odatda koplamaning 
yotkizilgan qismida joylashtiriladi(99 rasm). 
Avtomobil kranlari va pnevmoxodli kranlardan foydalanib plitalarni yotkdzish 
texnologiyasining ikki turi mavjud:, “ g‘ildirakdan” yoki yo‘l chekkasida joylashgan 
shtabeldan . 
Ko‘ndalang choklar sonini kamaytirish uchun plitalarni yo‘l o‘qi buylab katta 
tomoni bilan yotkiziladi.