1-masalaning bayoni

4-masalaning bayoni: Har bir millat (elat)ning o‘z-o‘zini real subekt, muayyan moddiy va ma’naviy boyliklarning egasi, yagona til, urf-odatlar, an’analar, qadriyatlar va davlatga mansubligini, manfaatlar va ehtiyojlar umummilliyligini tushunib yetishiga milliy o‘z-o‘zini anglash deyiladi.

Milliy o‘zlikni anglash milliy shakllanish jarayonining yuqori bosqichi hisoblanadi. Millat o‘ziga xos urf-odatlar, an’analar, qadriyatlarni shakllantirishi zaminida davlat atrofiga birlashishi yotadiyu Milliy o‘z-o‘zini anglash murakkab jarayon. Bu jarayon millat vakillarining umummilliy  manfaatlarini ustivor qo‘ya bilash malakasi bilan bevosita bog‘liqdir. Milliy o‘z-o‘zini anglash milliy ongdan farq qiladi. Milliy ong har bir millatning yagona tili, urf-odati, an’ana lari, qadriyatlari va ma’naviyatining pastdan yuqoriga, oddiydan murakkabga tomon rivojlantirib borishining muhim mezoni. O‘z navbatida, mildliy ongning rivojlantirib borishi har bir millatning o‘z-o‘zini anglash milliy manfaatlarni himoya qilishda ichki turtki beruvchi ma’naviy-ruhiy salohiyatdir.

Milliy o‘z-o‘zini anglash real moddiy kuch, sifatida, milliy sha’ni, qadr qimmati, obro‘-e’tibori, or-nomusi poymal etilganda yoki millatning moddiy va ma’naviy manfaatlariga zid harakatlar yuzaga kelganda yanada yaqqolroq namon bo‘ladi. Sha’ni, qadr-qimmati, or-nomusi, obro‘-e’tibori va manfaatlari poymal etilganda millat vakillari, Qanday lavozimda xizmat qilishi, boy yoki kambag‘al bo‘lishidan qat’i nazar, yagona umummilliy kuch bo‘lib birlashadilar va o‘zligini himoya qiladilar. Shunday qilib, milliy o‘zligini anglash millat manfaatlarini himoya qiluvchi omil hisoblanadi.

 Globallashuv sharoitida  milliy o‘zlikni anglash muhim ahamiyat kasb etadi.

Avvalo, o‘zlikni anglash inson hayotining uzviy qismi bo‘lib, u suv va havo kabi  inson hayotining doimiy extiyojiga aylanib ketishiga qaramasdan, xozrigi qutbchilik sharoitida ham mafkuraviy kurashning keskinlashib ketishi jiddiy taxdid va xatarli xavflarni keltirib chiqardi. Bu avvalo insoniyat o‘zini taniy boshlagan davrlardan beri tuplab kelgan ma’naviyatda inson o‘zini anglashga, ma’naviyatni anglashga, qarshi qaratilgandir. Shuning uchun ham o‘zlikni anglashni taxdid etish zaruriyatga aylanib bormoqda. Chunki bashariyat o‘z hayotini, o‘zining qudrati, aql-zakovati bilan bunyod etgan. Buyuk sevilizatsiya yutuqlaridan xozirgi vaqtida tasarrufida bo‘lgan yalpi qirg‘in qurollari yoki oddiy nodonlik tufayli  yuz berishi mumkin bo‘lgan texnologik,ekologik xolatlar, axloqiy buzilishlar orqali judo bo‘limi xeyach gap bo‘lmay qoldi. Bunday halokatni oldini olish uchun, insoniyatni ogoh etishi, avvalo uning ma’naviy-ruhiy dunyosini uyg‘otish xal qiluvchi ahamiyat kasb egallamoqda.

Qolaversa,  biz yetmish yildan ziyod vaqt mobaynida materiya va moddiy qadriyatlar asosiy o‘ringa qo‘yilgan, ma’naviy hayot inkor etilgan ateistik  tuzumni va uning fojealarini boshdan kechirdin binobarin, ma’naviyatning, o‘z-o‘zini anglashning, inosn va jamiyat hayotida qanday muhim o‘rin tutishiga, bu masalaga e’tibor bermaslik qanday mashum oqibatlarga olib kelishi mumkinligiga hayotning achchiq tajribalari asosida ishonch xosil qildik. Endi ana shu o‘tmish asoratlarida qutilib, asl milliy o‘zligimizga qaytayotganligimiz, o‘zimizning ezgu maqsadlarimizga erishish, turli taxdid va xururjlarga mustahkam qarshi kurash olib borib ma’naviyatdan qudratli qurol sifatida  foydalanish zrurati, avvalam bor bu xodisani har tomonlama tushunish va anglashni kun tartibiga jiddiy vazifa qilib qo‘ygani tabiiyi, albatta.

Shuningdek,  o‘zlikni anglash, uning milliy g‘oya va milliy mafkuraga aks etishiga, o‘zlikni anglash avvalo ma’naviyat xodisasi ekanligiga xolis va haqqoniy baho berish, uning jamiyat davlat hayotidagi o‘rni va rolini har tomonlama chuqur yoritish uchun inson bu mujizani hamisha o‘z hayotining ustivor qadriyati sifasida ulug‘lab kelgan  buyuk xalq va millatga mansub bo‘lib ana shu muqaddas  zaminda oziqlanib yashagan bo‘limi aloxida ahamiyat kasb etadi. Zero, xalqimizning ongu tafakkurida o‘zlikni anglash, so‘zi nihoyatda o‘lkan serqqira ma’noga ega bo‘lib, u bilan bog‘liq ijtimoiy mazmun va amaliy faoliyat me’zonlari hayotimizning barcha sohalarini belgilaydi va bu tushunchaning mohiyatini ochib berish uchun asos bo‘la oladi.

Bundan tashqari o‘zlikni anglash, milliy g‘oya, milliy mafkura tarkibiga kiradigan insoniylik, adolat, xaqiqat, holollik, mexr-oqibat, vafo va sadoqat, dinu diyonat, an’ana va qadriyatlar  xaqida yangi-yangi asarlar yaratilmoqda. O‘zlikni anglash ko‘p qirrali tushuncha bo‘lgani uchun, bu maslalani yaxlid xolda tadqiq etish o‘z izlanuvchisini kutmoqda.

O‘zlikni anglashni hamma ham  his etishi mumkin. Lekin o‘ta va nozik murakkab bo‘lgan bu xodisani doimiy va mutassil harakatdagi jarayon sifatida har  tomonlama tushunish boshqalarga ham ilmiy va  hayotiy asosda tushuntirib berish uchun aloxida tayyorgarlik tajriba, maxsus bilim, teran tafakkur va zamon talablarini o‘ziga singdirib olgan insoniy qalb bo‘lishi kerak, deb o‘ylaymiz. Zero, davr ruxi, zamon talablari, ijtimoiy taraqqiyot tamoyillari va insoniy rivojining harakatlantiruvchi kuchlari teran anglab olinganida millat va jamiyat taqdiriga katta ta’sir ko‘rsatuvchi muammolar yechib beriladigan nihoyatda muhim asarlar dunyoga  kelishi tarixiy xaqiqatdir.

 Shu o‘rinda  globallashuv, millat va milliy o‘zlikni anglash tushunchalarining manbalardagi tahliliga e’tibor qaratish maqsadga muvofiq:

 O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi I. Mo‘minov nomidagi Falsafa va huquq instituti olimlari tomonidan tayyorlangan “Falsafa” qomusiy lug‘atida “milliy o‘z-o‘zini anglash”, “milliy ong”,  “millat”, “global muammolar” kabi tushunchalarga quyidagicha izoh berilgan:

Milliy o‘z-o‘zini anglash – har bir millat (elat) ning o‘z-o‘zini real subekt, muayyan modsiy va ma’naviy boyliklarning egasi, yagona til, urf-odatlar, an’analar, qadriyatlar va davlatga mansubligini, manfaatlar hamda ehtiyojlar umumiyligini tushunib yetishiga milliy o‘z-o‘zini anglash deyiladi.  Milliy o‘z-o‘zini anglash milliy shakllanish jarayonining yuqori bosqichi. Millat o‘ziga xos bo‘lgan urf-odatlar, an’analar, qadriyatlarni shakllantirishi za-minida davlat atrofiga birlashishi mumkin[2].

Milliy ong - millatning mavjudligi uning tarixiy taraqqiyoti va istiqboli bilan bog‘liq omil. U millatning shakllanishi, taraqqiy etishi va abadiyligini ta’minlaydi. Milliy ong millatning o‘zi bilan birga shakllanib boradi. Uning boshqa tushunchalardan farq qiluvchi, faqat o‘ziga taalluqli bo‘lgan manfaatlari va maqsadlari shakllanishi milliy ongni vujudga keltiradi. Shuning uchun ham  milliy ong millat bilan parallel ravishda uzoq tarixiy davrda, uning turmush tarzi, iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va keng ma’naviy-ma’rifiy salohiyati ta’sirida rivojlanadi[3].

Millat – til, ma’naviyat, milliy o‘zlikning anglash, ruhiyati, urf-odatlar, an’analar va qadriyatlar yagonaligi asosida muayyan hududsa yashovchi ijtimoiy aloqalar bilan bog‘langan mustaqil subekt sifatida o‘ziga xos moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratuvchi kishilarning etnik birligi. Millat ma’lum hududda barqaror yashab, tarixiy taraqqiyot davomida rivojlanib, kishilarning ma’naviy-ruhiy salohiyat yagonaligi asosida shakllanadi. U insoniyat dunyoga kelishi va taraqqiyotning mahsulidir. Millatning shakllanishi va rivojlanishida moddiy omillar muhim ahamiyatga ega bo‘ladi, ammo ular millat abadiyligini ta’minlashning oxirgi imkoniyati emas. Ular millat taraqqiyota uchun zaruriy shart hisoblanadi. Millatning abadiyligi, uning barqarorligini ta’minlashning asosiy omili uning ichki ma’naviy-ruhiy salohiyatidir[4].