1-ma’ruza: Til ijtimoiy, doim o’zgarib, rivojlanib turuvchi hodisadir. Reja

fiziologik
hodisa sifatida qolaveradi.
Boshqacha aytganda, nutq tovushi 
ijtimoiy
ahamiyat kasb qilishi lozim. Masalan,
 u
tovushi so‘zlashuvchi insonlar uchun ”o‘zga shaxs” ma’nosini ifodalovchi so‘zga 
aylanmasa, oddiy tovushligicha qolaveradi. O‘z navbatida 
u
so‘zi gap ichida ishtirok 
etib, ma’lum vazifa bajarmasa, oddiy so‘zligicha qolaveradi. Mazkur so‘z ishtirok 
etgan gap esa ”gap” deb ataluvchi tizim tarkibiga kiradi.
Xullas, tilning tovushlar tizimi, lug‘at tarkibi, grammatik qurilishi til tizimini 
tashkil etadi.
Til taraqqiy qilib, o‘zgarib boruvchi hodisa 

---

Tarixdan ma’lumki, yuqori va quyi paleolit davrida odamlar urug‘-urug‘ bo‘lib 
yashashgan. Buning sababi shuki, birgalashib ov qilish yolg‘iz faoliyat ko‘rsatishdan 
afzalroq hisoblangan. Demak, bu davrda 
urug‘ tili
mavjud bo‘lgan va bu til urug‘ 
a’zolari uchun umumiy til hisoblangan. Ibtidoiy jamoa tuzumi davriga kelib odamlar 
qabilalarga birlasha boshlaganlar va natijada 
qabila tili
shakllangan. Qabila tili shu 
qabila tarkibiga kiruvchi barcha urug‘ a’zolari uchun umumiy til hisoblangan. 
Odamlar o‘rtasidagi tenglik yo‘qola borishi natijasida, ya’ni ibtidoiy jamoa 
tuzumining yemirish davrida qabila ittifoqlari paydo bo‘lgan, natijada endi 
qabila 
ittifoqi tili
paydo bo‘lgan. Keyinchalik ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi, 
qabilalar o‘rtasidagi aloqalarning yo‘qolib, hududiy aloqalarning yuzaga kelishi 
natijasida xalqlar paydo bo‘lgan. Natijada endi 
xalq tili
shakllanadi, qabila tillari 
xalq tili tarkibida shevalar ko‘rinishida saqlanib qoladi. Xalqlar yagona hudud, 
yagona til, yagona madaniyat va yagona ma’naviy birlikka erishgandan keyin millat 
sifatida shakllanadilar va buning natijasida 
millat tili
paydo bo‘ladi. Bu jarayonni 
quyidagi chizmada aks ettirish mumkin: 
Ko‘rinyaptiki, til to‘xtovsiz ravishda o‘zgarib, rivojlanib boruvchi ijtimoiy hodisa 
ekan. Til taraqqiyoti jamiyat taraqqiyoti bilan chambarchas bog‘liq. Tildagi 
o‘zgarishlar birinchi navbatda uning