1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

Analitik reaksiyalar

Eritmalarda ionlarni topish uchun kuzatilishi oson bo’lgan tashqi effekt, masalan, eritma rangining o’zgarishi, cho’kma tushishi yoki erishi, gaz chiqishi bilan boradigan reaksiyalar qo'llaniladi. Ionlarni topishga yordam beradigan ta'sir etuvchi moddalar tegishli ionlarning reaktivlari yoki reagentlari, bunda ro’y beradigan kimyoviy o’zgarishlar esa analitik reaksiyalar deb ataladi. Analitik reaksiyalarning haqiqatda sodir bo’layotganligini ko’rsatuvchi tashqi effektli reaksiyalarga misollar keltiramiz:

a) eritma rangining o’zgarishi:

FeC1₃+3NH₄SCN → Fe(SCN)₃+3NH₄C1

b) cho’kma tushishi (yoki erib ketishi):

BaC1₂+H₂S0₄ →↓ BaS0₄+2HC1

Bunda oq, kristall cho’kma BaS0₄ hosil bo’ladi.

v) gaz ajralib chiqishi:

BaS0₃+2HC1 →BaC1₂+S0₂↑ + H₂0

Analizni bajarishda ta'sir ettiriladigan moddaning miqdoriga va ishlatiladigan eritmalarning hajmiga qarab sifat analizining usullari 1955 yildan boshlab, quyidagilarga bo’linadi.

Oldingi nomlanish	Yangi nomlanish	Olingan modda miqdori
		g	ml
Makroanaliz	Gramm – usul	1 – 10	10 – 100
Yarimmikroanaliz	Santi.gramm-usul	0,05 – 0,5	1 – 10^-2
Mikroanaliz	Milligramm-usul	10^-3 – 10^-6	0,1 – 10^-4
Ultromikroanaliz	Mikrogramm-usul	10^-6 – 10^-9	10^-4 – 10^-6
Submikroanaliz	Nonogramm-usul	10^-9 – 10^-12	10^-7 – 10^-10
Subultromikroanaliz	Pikogramm-usul	10^-12	10^-10

Yarim mikroanaliz bir qator afzalliklarga ega:

a) kam miqdorda reaktivlarni ishlatish;

b) sentrifugalashni filtrlash bilan almashtirish;

v) kichik hajmli idishlardan foydalanish;

ѓ) maxsus reaktiv (dimetilglioksim, α-nitroza, β-naftol)lardan foydalanish;

d) analizni tez bajarish;

e) laboratoriya xona havosini iflos bo’lmasligi;

Makroanaliz moddaning nisbatan ko`proq miqdori (0,5-1g) atrofida tеkshiriladi. Mikroanalizda esa moddaning 5-10 mg miqdori tеkshiriladi. Yarim mikroanalizda miqdori 20 mg dan 40 mg gacha bo`lgan moddalar tеkshiriladi. Kimyoviy analiz yarimmikro usulda bajarilganda reaktivlar oz sarflanadi, tajriba kichik hajmli idishlarda (probirkalarda) o’tkaziladi. Cho’kmalarni eritmadan ajratish uchun sentrifugadan foydalaniladi, qizdirish mikrohammomda, bug’latish esa chinni kosachalarda gorelka alangasida isitish orqali o’tkaziladi. Bunda reaktivlar tejaladi va umuman analiz o’tkazish qulay bo’ladi. Agar analiz to’g’ri bajarilsa, yarimmikro usul juda aniq natijalar beradi. Shuning uchun moddalarni sifat jihatidan kimyoviy analiz qiilishda asosan yarimmikro usuldan keng foydalaniladi.