1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

Sifat va miqdoriy analizning mikro- va yarimmikro usullarida analitik effekt ko’z bilan kuzatilsa, mikro - ultramik-ro- va submikro usullarda maxsus asboblar: lupa yoki mikroskop, mikrotarozi, mikrobyuretkalar va boshqalardan foydalaniladi.

Analitik reaksiyalarning asosiy turlari

Analitik reaksiyalar kimyoviy jarayonlar bo’lib, elementlarni ajratish, topish va miqdorini aniqlash uchun foydalaniladi. Kimyoviy o’zaro ta'sirlanish xarakteriga qarab analitik reaksiyalar ham almashinish, biriktirib olish, parchalanish, ajratish, oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga bo’linadi. Analiz uchun ko’pincha almashinish reaksiyalaridan foydalaniladi.

Misollar: a) Cho’ktirish, ya'ni geterofazali reaksiya, qattiq faza – cho’kma hosil bo’ladi:

MgC1₂+2NaOH= ↓ Mg(OH)₂+2NaC1

Bu reaksiyaning teskarisi – cho’kmaning erishi:

↓ Mg(OH)₂+2HC1 = MgC1₂+2H₂0

b) Neytrallash reaksiyasi, ya'ni kislota va asoslar orasida boradigan reaksiyalar - tuz va suv hosil bo’ladi:

HC1 + NaOH= NaCl + H₂0

v) Gidrolizlanish reaksiyasi, ya'ni moddaning suv bilan o’zaro reaksiyaga kirishishi:

KNO₂+H₂O↔ KOH+ HNO₂

Biriktirish reaksiyalaridan analitik kimyoda keng foydalaniladigani kompleks hosil qilish reaksiyasidir. Kompleks modda ikkita yoki ko’proq, oddiy birikmalarning assosilanishi (birikishi) natijasida hosil bo’ladi. Sharoitga qarab, kompleks birikmani tashkil qilgan moddalar alohida molekulalar holida bo’lishi ham mumkin:

CuS0₄↓+4NH₃ → [Cu(NH₃)₄]S0₄

Kompleks ionlarining xossasi uni tashkil qilgan moddalar xossalaridan keskin farq qiladi, shuning uchun kompleks hosil qilish reaksiyalari analitik aniqlashning hamma turlarida keng qo’llaniladi:

a) elementlarni, ya'ni ionlarni topishda:

CoC1₂+4NH₄SCN = (NH₄)₂[Co(SCN)]₄+2NH₄Cl

b) ionlarni masalan, Fe³⁺ va Co²+ ni bir-biridan ajratishda:

Fe³⁺+3NH₄OH = ↓Fe(OH)₃ + 3NH₄⁺

Co²⁺ +6NH₄OH = [Co(NH₃)₆]²⁺ +6H₂0
v) cho’kmalarni eritishda:

PbJ₂+2KJ = K₂[PbJ₄]

g) xalal beradigan qo’shimcha ionlarni niqoblashda, masalan, tarkibida Cu²⁺ va Cd²⁺ ionlari bor moddaga H₂S ta'sir ettirilganda Cu²⁺ ionni eritmada qoldirish uchun CN^- ioni qo’shiladi. U Cu²⁺ bilan barqaror kompleks ionlar holida bog’lanadi:

Cu²⁺ +4CN^- = [Cu(CN)₄]^2-

Shundan keyin Cd²⁺ ionini H₂S ta'sirida topish mumkin.

Ba'zi parchalanish reaksiyalarida gaz ajralib chiqadi:

H₂S0₃→ H₂0+S0₂↑

Bunday reaksiyalardan xalal beradigan ionlarni ajratishda, metall bo’lmagan ionlarni topishda va miqdoriy aniqash (volyumetriya)da keng foydalaniladi.

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi elementlarni topish va miqdoriy aniqlash usullarining asosini tashkil qiladi. Bunday reaksiyalar biror atom, molekula yoki ionning elektron qabul kilishi, ikkinchi atomning elektron yo’qotishi bilan sodir bo’ladi:

2H₂S + H₂C0₃=2S ↓ +3H₂0+C0₂

H₂CO₃ + 4H⁺ + 4 e^- = C0₂ + 3H₂0 (qaytarilish)

H₂S - 2 e^- = S^2- + 2H⁺ (oksidlanish)