1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

CH₂ – CH₂ – CH₂ -C

C H₂ – CH₂ – CH₂ – COOH O

OH

- oksimoy kislotaning laktoni

Qolgan xossalari va olinishi spirt va kislotalarday bo’ladi. Aromatik kislotalardan. Masalan:

OH
- COOH

Salitsil kislota

Salitsil kislota atsetil xlorid ta`sir ettirib atsetilsalitsil kislota (aspirin) olinadi:

H O O – C – CH₃

O

- COON + Cl – C – CH₃ - COOH

atsetilsalitsil kislota

Fenolga salitsil kislota xlorangidrid ta`sir ettirib salitsil kislotani fenol efiri (salol) olinadi.

O H OH OH

O O

C – Cl + - C – O -

Salol
Asetilsalitsil kislota xaroratni (kasal isitmasini) pasaytiruvchi dori sifatida, salol esa ichak yo’llarini dezinfeksiya qilishda medisinada keng ishlatiladi. Salitsil kislota o’zi xar xil surkov dorilari tarkibida antiseptik sifatida teri kasalliklarida va oziq-ovqat maxsulotlarini konservalashda ishlatiladi.

OKSOKISLOTALAR

Molekulasi aldegid va karboksil gruppa bo’lgan organik birikmalar aldegidokislotalar keton va karboksil gruppa bo’lgan birikmalar esa ketonokislotalar deb ataladi.

O

Masalan: Glioksil kislota HC - COOH aldegidokislotalarning eng oddiy vakili bo’lib, faqat gidrat (tarkibida bir molekula suv bo’lgan) xolda olingan.

Glioksil kislota tabiatda xom mevalar tarkibida uchraydi: mevalar pishishi bilan u sekin - asta yo’qolib boradi. Priouzum kislota (a-ketopropion kislota)


CH₃ - C –COOH

O

- ketonokislotalarning eng oddiy vakidir. Bu kislota sirka kislota xidini eslatuvchi suyuqlik bo’lib uzum kislotani quruq xaydash (piroliz) orqali olinadi.

U odam va xayvonlar organizmida uglerod xamda yoglarning aerob oqsillanishi va bijg’ishi natijasida oraliq maxsulot sifatida xosil bo’lib modda almashinuvida ishtirok etadi.

AHAMIYATI

1.Kislotalar xalq xo’jaligida ayniqsa oziq ovqat sanoatida axamiyati katta.

2.Yuqori molekulali vakillari yog’larni asosini tashkil qiladi.

3.Sintetik yuvuchi moddalar olishda ko’llaniladi.

4.Oksikislotadan ayrim vakillari modda almashinishda, organik reaktivlar

sifatida, dorivor moddalar olishda, asimmetrik sintez to’qimachilik

sanoatida, terini qayta ishlashda qo’llaniladi.
XULOSA

1.Karbon kislotalarning ko’pchiligi tabiatda keng tarqalgan, ayniqsa

ularning xosilalari.

2.Karbon kislotalar o’rin olish va biriktirish reaksiyalarga moyil.

3.Karboksil gruppa II tur yordamchi bo’lganligi uchun aromatik yadroni

meta xoliga boshqa atom yoki atomlar gruppani yo’naltiradi.

4.Yoglar asosan yuqori molekulali yog kislotalar (olein, stearin, polmerin

va x.) tashkil qiladi.

5.Demak oksi kislotalar sharoitiga qarab spirtli va kislotali xossaga ega.

6.α,ß va γ o’oksikislotalar qizdirilganda o’ziga xos moddalar xosil qiladi.

7.Feling suyuqligi sifatidati xosilasi aldegidlarni ochishda ishlatiladi.

8.Salitsil kislota xosilalari ayrim dorivor moddalar olishda asos xisoblanadi.