1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

( C₆H₁₀O₅)_p (C₆H₁₀O₅)_m C_I2H₂₂O₁₁ C₆H₁₂O₆

kraxmal dekstrin maltoza glyukoza

Glikogen yoki xaynon kraxmali (C₆H₁₀O₅)_n glikogen zapas oziq modda sifatida xayvonlar organizimida muxim ro’l o’ynaydi. Glikogen jigarda 20% gacha bo’ladi. U oq amorf modda bo’lib issiq suvda eriydi.

Glikogen ba’zi fermenlar va kislotalar ta’sirida gidrolizga uchrab maltoza xosil qiladi

Inulin (C₆H₁₀O₅)_p. Inulin u kraxmal kabi o’simliklarning zapas oziq moddasi xisoblanadi. U ba’zi o’simliklarning ildiz qismida ko’p bo’ladi. Inulin glikogen kabi suvda yaxshi eriydi yod ta’sirida ranggi o’zgarmaydi. Inulin kislotalar yoki enzimlar ta’sirida to’liq gidrolizga uchraydi. D — fruktoza xosil bo’ladi.

Sellyuza (C₆H₁₀O₅)_p. Sellyuza ham tabiiy yuqori molekulyar polisaxarid bo’lib barcha o’simliklar tarkibiga kiradi va ularda xujayra qobiqlarini xosil qiladi. Uning nomi «sellula» — xujayra ana shundan kelib chiqqan. Eng toza tabiiy paxta tolasi tarkibida 92—96% gacha, yog’och tarkibida 40—60% gacha sellyuza bo’ladi. Eng toza sellyuza paxtadan olinadi.

Sanoatda sellyuza (yog’ochdan olingan) gidrolizlash va xosil bo’lgan glyukozani bijgitish yo’li bilan etil spirt olinadi.

Sellyuzani tuzilish formulasidan ko’rinib turibdiki, uning xar bir C₆H₁₀O₅ zvenosida uchta gidroksil gruppa bor. Ana shu gidroksil gruppalar xisobiga sellyuza bir qator oddiy va murakkab efirlar xosil qiladi. Selyuzaning bunday xosilalaridan nitrat, sirka va ksantogen kislota efirlari qanday axamiyatga ega.

S ellyuzaning nitrat efirlari sellyuzaga nitrat va sulfat kislota aralashmasini ta’sir ettirib olinadi.

OH OH