1-маъруза Мавзу: Конструкциялар, бинолар ва иншоотларни синаш ва текширишнинг моҳияти

4.3 Эластик сакраш ва зарба импульси усуллари
Мустаҳкамликни эластик сакраш усулида баҳолаш бетонга эластик тарзда урилган стандарт шаклли ва массали жисмнинг бетон юзасидан сакраш баландлиги ёки зарба импульси қиймати билан бетоннинг сиқилишга бўлган мустаҳкамлиги ўртасидаги функционал боғланишга асосланган. Механик бузмасдан бетон мустаҳкамлигини аниқлаш усуллари ичида бу усул энг кам меҳнат талаб қиладигани ҳисобланади. Бунда зарб энергияси пружиналар ёрдамида ҳосил қилинади. Сакраш қиймати бевосита асбобга ўрнатилган шкала ёрдамида ўлчанади.
Зарба импульси усули ҳам бетонга таъсир қилиш тавсифига кўра эластик сакраш усули билан бир хилдир. Лекин бу усулда асбоб ҳаракатланувчи қисмининг бетон сиртидан сакраш қиймати эмас, балки бетонга урилиб қайтишидаги куч импульси ўлчанади. Эластик сакраш усулида ишлайдиган асбоблардан бири КМ асбоби ҳисобланади (4.8-расм). Ушбу асбобнинг асосий қисми ковак цилиндр бўлиб, унинг ичига спиралли пружина 2 жойлашган, пружина ичида тепки 2 ли метал стержен ҳаркатланади, асбоб учига зарб берувчи мослама 1 ўрнатилган.
Зарб берувчи мослама икки турдаги учликка эга бўлади. Биринчи турдаги учлик тобланган пўлатдан тайёрланган қолпоқчадан иборат. Бунда бетон мустаҳкамлиги унга урилиб қайтган пўлат қалпоқчанинг эластик сакраш баландлиги h орқали аниқланади (13.18–расм, а). Иккинчи турдаги учлик шарчадан иборат бўлиб, бу ҳолда бетон мустаҳамлиги бетон сиртида зарб таъсирида қоладиган из диаметри d бўйича аниқланади.

4.8-расм. КМ асбоби: а) пўлат қалпоқчали учлик; б) шарчали учлик; 1 – зарб берувчи мослама; 2 – спиралли пружина; 3 – тепки; 4 – кўрсатгич; 5 – шкала; 6 – тутқич; 7 – илмоқ; 8 – таянч болт; 9 – даста
Эластик сакраш ва зарба импульси усуллари оғир ҳамда енгил бетонларнинг мустаҳкамлигини аниқлашда қўлланилади. Синалаётган тузилманинг қалинлиги эластик сакраш усулида камида 100 мм, зарба импульси усулида эса камида 50 мм бўлиши лозим. Синов ўтказиладиган юза иложи борича конструкциянинг қолипда бўлган қисмидан танланиши лозим. Акс ҳолда синов ўтказиладиган юза жилвир билан текисланиши ва силлиқланиши лозим. Синов майдони темирбетон тузилманинг четидан 50 мм ичкарида бўлиши, шунингдек, пўлат арматуралардан ҳам шунча масофага узоқда бўлиши лозим.