1-ma’ruza мavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida geodezik tushunchalar

Arifmetik o‘rtacha miqdorning o‘rtacha kvadratik xatosi

Qiymati noma’lum ob’yektni bir marta o‘lchaganda, uning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri o‘lchanganini bilib bo‘lmaydi. Shuning uchun har qanday o‘lchash geodeziya amaliyotida kamida ikki marta o‘lchanadi. O‘lchashlar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa, o‘lchash natijalarining o‘rtacha miqdori haqiqiy miqdorga intilishini (4.7) formula bilan isbotlagan edik.
bir ob’yektni n marta o‘lchash natijasi bo‘lsa, uni o‘rtacha arifmetik miqdori L bo‘lsin, ya’ni

Unda (4.19) va (4.20) asosida yozishimiz mumkin:
(13)
O‘lchash natijalari lar teng aniqlikda o‘lchangan bo‘lsin unda (13)’quyidagi ko‘rinishga keladi:


,
yoki,
(14)
bo‘ladi.
Demak, o‘rtacha arifmetik miqdorni o‘rtacha kvadratik xatosi ayrim o‘lchashni o‘rtacha kvadratik xatosidan ildiz ostida n marta aniq bo‘ladi. Shuni ta’kidlash zarurki, o‘lchashda ishlatilayotgan asbob aniqligidan aniq o‘lchashni bajarib bo‘lmaydi. Misol uchun, 5’’aniqlikdagi teodolit bilan 1'' aniqlikda burchak o‘lchab bo‘lmaydi. Tasodifiy xato. O‘lchash jarayonida tasodifiy xato ro‘y berishi muqarrar, o‘lchash vaqtida uni e’tiborga olib bo‘lmaydi.


6-MA’RUZA


Mavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida burchak o‘lchash ishlari

1. 
   Burchak o‘lchash ishlari xaqida umumiy ma’lumotlar.
   
2. 
   Burchak o‘lchash asboblari va ularning turlari, xamda tuzilishi.
   
3. 
   Avtomobil yo‘llarini qidiruvida burchak o‘lchash asboblarining geometrik shartlari.
   
4. 
   Burchak o‘lchash asboblarini ish xolatiga keltirish.
   
5. 
   Gorizontal va vertikal burchak o‘lchash.
   

.
Amaliyotda geodezik ishlarni bajarishda juda ko‘p maqsadlar uchun burchak o‘lchash ishlarini amalga oshirishga to‘g‘ri keladi.
Burchak uchi nuqtasi A dan, faraz qilaylik, gorizontal tekislik M o‘t­ka­zil­gan bo‘lsin (5.1-rasm). Joydagi AV va AS chiziqlar AA₁ shovun chizig‘idan o‘tuvchi V₁ va V₂ vertikal (tik) tekisliklar bilan M go­rizontal tekislikka proeksiyalansin. Joyda har xil balandlikda joylashgan V, A va S nuqtalarni o‘za­ro tutashtiruvchi AV va AS chiziqlar A nuqtada kesishib, VAS bur­chakni hosil qilsa, unga gorizontal burchak deyiladi.
Proeksiyalovchi vertikal tekisliklar bilan gorizontal te­kislik kesishgan joyda Av va As chiziqlar, ya’ni joydagi AV va AS chi­ziq­lar­ning gorizontal proeksiyalari ya’ni gorizontal qo‘yilishi hosil bo‘­la­di.
Vertikal tekislikda yotuvchi burchakni vertikal burchak deyiladi. Uni qiyalik burchagi deb ham yuritiladi. Vertikal burchak ikki hil: zinit masofa va qiyalik burchagi turlariga ajratiladi. Shovuni chizig‘i bilan vizirlash chizig‘i oralig‘idagi burchak zinit masofani (Z₁ va Z₂ – burchaklar), vizir chizig‘i bilan uni gorizontlar tekislikka proeksiyalari orasidagi burchakka aytiladi. Gorizontal va vertikal burchaklar turli rusumdagi teodolitlarda o‘lchanadi. Gorizontal burchak gorizontal doiradagi limbda, vertikal burchak vertikal doirada o‘lchanadi.