1-ma’ruza мavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida geodezik tushunchalar

2-rasm. Yer o‘lchagichlar Chapdan (a) po‘lat tasma, (b) ruletka (v ) rasmda po‘lat tasma komplekti bilan ko‘rsatilgan


Chiziq o‘lchash usullari turkumiga kirgan ipli danomerlar asboblarning ko‘rish trubasidan (nivelir, teodolit, taxeometr va h.o.) foydalanib olib boriladi. Masofa o‘lchanishi kerak bo‘lgan nuqtaga reyka qo‘yilib, geodezik asbobning obektividagi dalnomer iplar to‘ridagi (3-rasm) pastki va yuqori paralel chiziqlarga to‘g‘ri kelgan reykadagi sonlardan olinadi.


3-rasm. Zamonaviy geodezik asboblarning
ko‘rish trubasining obektividagi ko‘rinishi
Rasmdagi vertikal chiziqdagi ikki kichik parallel chiziq dalnomer chiziqlarini ko‘rsatadi va qo‘yidagi ifodadan masofa hisoblanadi:
d = C n
bu yerda S- ipli dalnomer koeffitsenti, zamonaviy geodezik asboblar uchun S=100 deb qabul qilinadi; n- iplar to‘rining pastki va yuqori chiziqlariga mos kelgan reykadagi sanoqlar farqi.
Mustaqil optik dalnomerlar. Teodolitlarga o‘rnatilib, chiziq o‘lchashlar olib boruvchi alohida mustaqil optik dalnomerlar mavjud bo‘lib, ular turlicha aniqlikda, turli oraliq masofalarda o‘lchaydigan DN-04, DD-3, DNR-06, DN-10, DD-5, DV-20, DNT va h.o. dalnomer-nasadkalar turkumini tashkil qiladi. Dalnomer-nasadkalar maxsus adilakli ikki tomonli reykalar bilan taminlangan bo‘ladi.
Svetodalnomerlar, radiodalnomerlar va zamonaviy lazerli dalnomer. Svetodalnomerlar va radiodalnomerlar havoda malum sharoitda qisqa elektro-magnit to‘lqinlarini bir xil tezlikda to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalishiga asoslangan. Amaliyotda (1973 yil, Rossiya) yuqori aniqlikdagi SB-6, SM-02, aniq SM-2 va texnik SM-5 (7.4 -rasm), Giodometr-12 (AGA Shvesiya) turlari foydalanilgan. Svetodalnomerlar turi va ularni texnik tasnifi va ularni texnik tasniflari bo‘yicha malumotlar 2.1-jadvalda keltirilgan.


4-rasm. Svetodalnomer SM-5.
Ushbu turkumga kiruvchi uzunliklari 10 km gacha bo‘lgan poligonometiriya va zichlash to‘rlarini barpo etishda qo‘llanaladigan zamonaviy (Rossiya) Blesk 2ST-10 (7.4-rasm) svetodalnomerini ko‘rsatib o‘tamiz.