1-ma’ruza мavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida geodezik tushunchalar

2-rasm. Rumb va azimut. Raqamlar bilan chiziq yo‘nalishlari va oralig‘ida bog‘lanish burchaklari

Azimutlar rumblar bilan o‘zaro bog‘langan bo‘lib, bir – biriga o‘tishda tenglamalardan foydalaniladi.

Yer yuzasidagi nuqtada geografik meridian bilan magnit millari yo‘nalishlari orasidagi gorizontal burchak δ – magnit og‘ish burchagi deyiladi. Agar magnit burchagi sharqiy bo‘lsa, ishorasi musbat va g‘arbiyda manfiy bo‘ladi. Yer yuzasining turli yerlarida uning miqdori turli qiymatga ega.



3-rasm. Orientirlash burchaklari: 4-rasm. To‘g‘ri va teskari azimutlar


Meridianlar yaqinlashish burchagi γ – nuqtadan o‘tgan meridian va chiziqlar orasidagi, absissa yoki o‘q meridianiga parallel bo‘lgan burchakka aytiladi. Ekvatorda meridianlar yaqinlashish burchagi 0 ga teng bo‘lib, qutblarga qarab oshib boradi.
Geodezik hisoblash ishlarida orienterlash burchaklarini o‘zaro bog‘lanishlarini bilish talab etiladi. Bu bog‘lanishlar meridianlarning bir biriga nisbatan joylanishi va magnit og‘ish miqdori hamda meridianlar yaqinlashuviga bog‘liq va tenglamalari quyidagi ko‘rinishga ega:


A=α–γ; α=A_m+δ+γ; A_m=A–δ; α=A+γ
4-MA’RUZA


Mavzu: O‘lchash ishlarida xatoliklar nazaryasi

1. 
   O‘lchash xatolari turlari.
   
2. 
   Bevosita o‘lchash natijalarining aniqligiga baho berish.
   
3. 
   Arifmetik o‘rtacha miqdorning o‘rtacha kvadratik xatosi.
   
4. 
   Qo‘sh o‘lchash. Teng emas aniqlikda o‘lchash natijalariga baho berish.
   

O‘lchash bevosita va bavosita o‘lchashlarga bo‘linadi. Bevositao‘lchashda o‘lchov birligi hisoblanuvchi asbob o‘lchanayotgan ob’yektga taqqoslanadi. Masalan, joyda masofani po‘lat lenta (ruletka) bilan, burchakni teodolit bilan o‘lchash, qog‘ozda chiziq uzunligini chizg‘ich bilan, burchakni transportir bilan o‘lchash bevosita o‘lchash bo‘lib hisoblanadi. Bavositao‘lchashda ob’yekt bevosita o‘lchanmasdan, uning kattaligini boshqa bevosita o‘lchagan kattaliklar natijalaridan foydalanib aniqlanadi. Masalan, uchburchakning o‘lchangan tomon uzunliklaridan foydalanib, kosinuslar teoremasi yordamida burchaklarni hisoblab topish mumkin.

O‘lchashlar teng aniqlikda yoki teng emas aniqlikda bajarilishi mumkin. Bir xil malakali ishchilar tomonidan, bir xil aniqlikdagi asbob bilan, bir xil usulda va sharoitda bajarilgan o‘lchash teng aniqlikdagi o‘lchash bo‘ladi. Bu shartlardan birontasi o‘zgarsa, teng emas aniqlikda o‘lchash bo‘ladi.
Geodezik o‘lchashda xatoliklarga yo‘l qo‘yiladi, o‘lchash aniqligiga baho berish, xatolikni kelib chiqish sabablari va ularni aniqlash bilan o‘lchash xatolari nazariyasi shug‘ullanadi. O‘lchash xatoligi kelib chiqish sabablariga ko‘ra qo‘pol, sistematik (takrorlanuvchi) va tasodifiy xatolarga bo‘linadi.