1-ma’ruza мavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida geodezik tushunchalar

Gorizontal chiziq deb – dengiz satxidan bir xil balandlikda turuvchi nuqtalarni birlashtiruvchi yopiq egri chiziqqa gorizontal chiziq deb aytiladi.
Agar to‘ldirilgan suv havzasidagi suv hajmini har kuni kamay­tirib borilsa, uning devorlarida suv sathi izlari hosil bo‘ladi, ular misoli gorizontal chiziqlarni bildiradi.

3-rasm. Relef turlarini gorizontallarda ko‘rinishi.
Chapdan o‘nga: 1-yonbag‘ir; 2-tog‘; 3-chuqurlik; 4-jarlik; 5- tizma;
6-egarsimon joy; 7- hususiy holat



4-rasm. Joyning rel’efi va balandlik qiymatlarini tasvirlanishi



5-rasm. Gorizontal chiziqlarni topografik xaritada ko‘rinishi
Ayrim joylarning relefini asosiy gorizontallar bilan to‘la ko‘r­satish mumkin bo‘lmagan vaqtda kesim balandligining yarmiga teng qiymatda qo‘shimcha gorizontal chiziqlar o‘tkaziladi. Qo‘shimcha gori­zontal chiziqlar uzuq (punktir) chiziqlar bilan chiziladi. Ba’zida chorak gorizontal chiziqlar ham o‘tkaziladi.
Gorizontal chiziqlarni xususiyatidan kelib chiqsak - qiyaligi tik bo‘lgan joylarda gorizontallar bir-biriga yaqin, qiyaligi ancha yotiq joylarda esa gorizontal chiziqlar biri ikkinchisidan uzoqroq yotadi. Gorizontal chiziqlar to‘g‘ri chiziqdan egriga o‘tgan holatlarda qiyalik boshqa relef Rasmliga o‘tadi. Qiyaliklarni pasayishini (oqim yo‘nalishini) ko‘rsatish uchun gorizontallarning bo‘rtma joylarida qiyalik pasayish tomoniga qarab kalta chiziq belgi qo‘yiladi, bu chiziq berg shtrix deb yuritiladi. Topografik xaritalarda yon bag‘irning nishabi gorizontal chiziqlarga kiska chiziklarda (berg shtrixlarda) chizib ko‘satiladi Berg shtrix chiziqning erkin uchi kaysi tomonga yunalgan bo‘lsa, yonbag‘irning nishabi shu tomonga qaragan bo‘ladi. Xaritada tasvirlangan joyning nishabi qaysi tomonga qaraganligini ayrim gorizontal chiziqlarga yozilgan rakamlardan xam bilish mumkin.
1. Gorizontal chiziqlar bir-biriga qancha yaqin bo‘lsa, joy qiyaligi shun­­­cha tik bo‘ladi, bir-biridan qancha uzoq bo‘lsa, qiyalik yotiq bo‘ladi. Yon­­­ma-yon ikki gorizontal chiziq orasidagi eng qisqa masofa eng tik joy bo‘­ladi.
2. Turli balandlikdagi gorizontal chiziqlar o‘zaro kesishmaydi.
3. Xaritadagi gorizontal chiziqlar uzilib qolmaydi aksincha yopiq chiziq bo‘ladi yoki xarita chetiga borib taqaladi.
4. Gorizontal chiziqlarning balandlik qiymati doimo ko‘l, botqoq, daryolar tomon pasayib boradi.