1-ma’ruza. Kolloid kimyo zamonaviy kimyoning nazariy asosi reja

Grem, eritmalari yomon diffuziyalangan moddalarni “kolloidlar”, yaxshi diffuziyaladigan moddalarni “kristalloidlar” deb atagan. Kolloid so‘zi shunday qilib grekchadan “kolla”, ya’ni yelim, yopishqoq so‘zidan kelib chiqqan. Bundan kelib chiqadiki, kristalloidlar erisa chin eritma, kolloidlar erisa kolloid eritma xosil qilar ekan. Lekin, rus olimi Borshov kolloid moddalar kristall holida ham bo‘lishi mumkinligini isbotlab berdi. Buni P.P.Veymarn 200 ga yaqin kolloid xolatdagi moddalarni tayyorlab, xar qaysi modda olish sharoitiga qarab kolloid yoki kristall xolatlarda bo‘lishini isbotlab berdi. Masalan, osh tuzi suvda eriganda chin eritma xosil qiladi, lekin shu osh tuzini benzolda eritib, uning kolloid eritmasini xosil qilish mumkin, spirtda eritib ham kolloid eritmasini xosil qilish mumkin. Bundan kelib chiqadiki, kolloid holat materiyaning o‘ziga xos alohida holatdir.

Kolloid kimyo fanini rivojlanishida rus va o‘zbek olimlarining ham roli juda katta. Masalan, 1782 yilda Lomonosov iviqlar ustida ish olib bordi, u oltinning kolloid eritmasidan foydalanib, rangli shishalar olishga muvofiq bo‘ldi. Mendeleev kolloid kimyoni rivojlanishiga katta xissa qo‘shdi. Dumanskiy kolloid sistemalarni qovushqoqligini o‘rgandi, akademik Rebinder adsorbtsiya xodisalarni, akademik Kargin – yuqori molekulali birikmalarni o‘rganishda olamshumul ahamiyatga ega bo‘lgan ishlar qilishgan.

O‘zbek olimlaridan akademiklar Usmonov X.U., Axmedov K.S. va Aripov E.A.larning bu sohani rivojlantirishda qilgan ishlari e’tiborga loyiqdir. Ular kolloid sistemalarni yangi turlarini yaratib, xalq xo‘jaligiga katta foydalar keltirishgan.