O‘ZBEKISTON
RESPUBLIKASI OLIY VA
O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON
MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI
“Amaliy matematika” fakulteti
Iqtisodiyot kafedrasi
Iqtisodiy nazariyasi fanidan
TOPSHIRIQ
Mavzu :Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik
BAJARDI: 926-21 talabasi Mardiyeva Muhlisa
QABUL QILDI
:
Rashidov.A.R
Jizzax_2022
Mavzu :Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik
Reja:
I. Kirish.
II. Asosiy qism.
1. Makroiqtisodiy beqarorlik va iqtisodiyotning siklliligi.
2. Iqtisodiy sikl nazariyalari.Sikllarning asosiy turlari.
3. Inqirozlarning mazmuni va turlari.
4. Hozirgi jahon moliyaviy-iqtisodiy
inqirozining mohiyati,kelib chiqishi
sabablari va salbiy oqibatlari.
5. Jahon moliyaviy inqirozining O’zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri hamda uning
oqibatlarini oldini olish va yumshatishga asos bo’lgan omillar.
III. Xulosa.
IV. Foydalanilgan adabiyotlar.
Kirish
Har qanday mamlakat iqtisodiy o‘sish, iqtisodiy resurslarning to‘la bandligi va
narxlarning barqaror darajasiga erishishga harakat qiladi. Ammo uzoq muddatli
iqtisodiy o‘sish bir tekis va uzluksiz bormaydi, u iqtisodiy beqarorlik davrlari ta'sirida
tebranib turadi. Iqtisodiy o‘sish ketidan doimo tanazzul kelib turadi. Vaqtivaqti bilan
ob'ektiv qonunlarning o‘zgartirib bo‘lmaydigan ta'siri ostida takror ishlab chiqarish
harakatida ayrim vaqtlarda, ayrim bo‘g‘inlarda uzilishlar paydo bo‘ladi va bu uzilish
iqtisodiyot nomutanosibliklarining keskin shaklda namoyon bo‘lishi hisoblanadi. Bu
holat iqtisodiy adabiyotlarda iqtisodiyotning siklli rivojlanishi deb ataladi. Ko‘plab
iqtisodchilar ortiqcha ishlab chiqarish sabablarini
ochib berishga harakat qilib,
talabning ko‘payishi va kamayishi, ishlab chiqarish hajmining o‘sishi yoki qisqarishi
kabi hodisalarning davriy tavsifiga e'tibor qaratdilar. Bu hodisalarning ro‘y berish
ketma-ketligidagi ma'lum izchillik ham aniqlandi. Siklli rivojlanishning ob'ektivligi va
realligi, uning iqtisodiy jarayonlar tavsifiga ta'siri nuqtai nazaridan ahamiyatliligi
to‘g‘risida bir qator taniqli iqtisodchilar,
jumladan, A.SHpitgof, M.Tugan-
Baranovskiy, T.Veblen, U.Mitchell, J.M.Klark, J.Xiks, J.M.Keyns, Y.SHumpeter va
boshqalarning ilmiy asarlarida bayon etilgan. Ta'kidlash lozimki, turli darslik va o‘quv
qo‘llanmalarda mazkur muammoni yoritishga ham turlicha darajada yondashilgan.
Jumladan, akademiklar V.I.Vidyapin, A.I.Dobrinin, G.P.Juravleva va L.S.Tarasevich
umumiy tahriri ostida tayyorlangan darslikda bu muammoga alohida mavzu orqali
keng to‘xtalib o‘tilgan. Unda iqtisodiy sikllar nazariyasi iqtisodiy o‘sish nazariyasi
bilan bir qatorda iqtisodiy dinamika nazariyalari tarkibiga kirishi,
iqtisodiy sikl
tabiatining o‘zi esa munozarali va kam o‘rganilgan muammolardan biri ekanligi
ta'kidlangan. SHuningdek, ijtimoiy hayotda siklli rivojlanishni tan oluvchi hamda inkor
etuvchi ikki yo‘nalishdagi tadqiqotchilar mavjudligi ko‘rsatilgan. Siklning mohiyatini
ochib berishda dastlab unga jismlar o‘zaro ta'sir jarayonining natijasi sifatida qaralib,
falsafiy qoidalar nuqtai nazaridan izohlashga harakat qilingan. Sikl fazalarini ajratib
ko‘rsatishda markscha sanoat sikli nazariyasiga keng to‘xtab o‘tilgan. SHundan so‘ng
sikllarning asosiy turlari, bugungi kunga qadar mavjud bo‘lgan sikllar to‘g‘risidagi
nazariyalar bayon etilgan. Ba'zi bir darsliklarda esa iqtisodiyotning siklli rivojlanishi
muammolariga nisbatan qisqa, umumiy tarzda to‘xtab o‘tilgan1 . Ushbu xususiyatlarni
hisobga olgan holda iqtisodiy siklning mohiyati va uning fazalari bayoniga to‘xtalib
o‘tamiz.
Iqtisodiy sikl deganda, odatda iqtisodiyot rivojlanishining bir holatidan
boshlanib, birin ketin bir necha fazalarni bosib o‘tib, o‘zining dastlabki holatiga qaytib
kelgunga qadar o‘tgan davr tushuniladi. Iqtisodiyotning rivojlanishidagi harakati bir
sikl bilan to‘xtab qolmaydi, balki u to‘xtovsiz to‘lqinsimon harakat sifatida davom
etadi. Siklli harakat iqtisodiy o‘zgarishning muhim omili, makroiqtisodiy muvozanat
unsurlaridan biri bo‘lib, milliy xo‘jalik turli tarkibiy qismlarining
amal qilishidagi
notekislikni, uning rivojlanishidagi inqilobiy va tadrijiy bosqichlarning, iqtisodiy
taraqqiyot jarayonidagi almashuvini aks ettiradi. Iqtisodiy sikl maxsus fazalar orqali
amalga oshadi. Har bir faza iqtisodiy rivojlanishdagi muayyan pallani ifodalab, o‘ziga
xos xususiyatlarga ega bo‘ladi. Odatda iqtisodiy siklning inqiroz, turg‘unlik, jonlanish,
yuksalish fazalari ajratib ko‘rsatiladi (19.1-chizma). Ana
shu fazalarning har biri
rivojlanishi jaryonida navbatdagi fazaga o‘tish uchun sharoit yuzaga keladi. Iqtisodiy
siklning dastlabki fazasi inqirozdan boshlanib, u ishlab chiqarishning pasayishida
ifodalanadi. Inqiroz fazasining asosiy belgilari va o‘ziga xos xususiyatlarini mazkur
bobning 3-bandida batafsil bayon etiladi. Inqirozdan keyin turg‘unlik fazasi boshlanib,
u nisbatan uzoqroq davom etadi. Bu fazada ishlab chiqarish darajasining barqarorligi
ta'minlansada, u inqiroz boshlanishidan oldingi darajaga nisbatan ancha past bo‘ladi.
Narxlarning pasayishi to‘xtab, ssuda foizlari pasayadi, tovar zaxiralari barqarorlashadi.
Biroq ishsizlikning yuqori darajasi saqlanib qoladi. Turg‘unlik fazasi davomida
iqtisodiy faollik jonlanishi uchun sharoitlar vujudga kelishi
nihoyasiga etadi
.
