1 Ma’ruza Klassik mexanikaning fizik asoslari. Ilgarilanma va aylanma harakat kinematikasi. Reja

Nuqtaning aylana bo‘ylab harakati. Tabiatda vatexnikada aylanma harakat keng tarqalgan.Masalan, mashina va mexanizmlarning g’ildiraklari hamda turli aylanuvchi qismlarining harakati, osmoniy jismlarning harakati va x.k. Bunda nuqtaning aylanma harakati bilan jismlarning aylanma harakatini farqiga borish lozim.Hozir biz nuqtaming aylanma harakatini bilan tanishamiz. Jismlarning aylanma harakatini bilan esa 4- paragrafda “qattiq jismlarning aylanma harakati”mavzusini o’tganimizda batafsil tanishmiz.
Moddiy nuqtaning aylana bo‘ylab harakati 3 - rasmda keltirilgan. M moddiy nuqtaning holati o‘zgarmas OX o‘qi bilan OM radius vektor orasidagi burchak bilan belgilanadi.
N uqta vaqt ichida burchakka burilganda uning o’rtacha burchak tezligi ga teng bo’ladi. burchakdan vaqt bo‘yicha olingan birinchi tartibli hosila burchak tezlik debataladi. .
3-rasm.
Agar burchak tezlik baqt davomida o‘zgarmas bo‘lsa, y’ni aylana bo‘ylab harakat,tekis aylanma harakat deb ataladi.
Maktab fizika kursida nuqtaning tekis aylanma harakatiga oid tushunchalar bilan tanishgan edik. Bunda aylanish chastotasi, davri quyidagi formulalardan aniqlanadi. ; , yoki , (1.6)
Aylana radiusini deb belgilasak,S aylana yoyi (1.7)
ga teng bo‘ladi. Demak3 - rasm dan nuqtaning aylana bo’ylab chiziqli tezligini quyidagi ko‘rinishda ifodalash mumkin: (1.8). (1.7) ifodani hisobga olib chiziqli tezligini quyidagicha yozish mumkin.
(1.9)
Jismning aylana bo’ylab tekis harakatida uning chiziqli tezligi moduli bo’yicha o’zgarmas qolib, yo’nalishi uzluksiz o’zgarib boradi. Natigada tezlik yo’nalishining o’zgarishi hisobiga markazga intilma tezlanish yuzaga keladi. Bu tezlanishning moduli quyidagiga teng bo‘ladi.
(1.10)
Endi nuqtaning aylana bo’ylab notekis harakatini ko’raylik. Jismning aylana bo’ylab notekis harakatida tezlikning na faqat yo’nalishi balki moduli ham o’zgarib turadi. Bunda burchak tezlik ham baqt davomida ozgarib, burchak tezlanishni yuzaga keltiradi. Burchak tezlanish burchak tezlikdan vaqt bo’yicha olingan birinchi tartibli hosilasiga teng. Ya’ni (1.11)
Demak, nuqtaning aylana bo’ylab notekis harakatida nuqtaning tezlanishi tangensial va markazga intilma tezlanishlarning yig’indisiga teng bo’ladi.
(1.12)
Nuqtaning notekis aylanma harakatiga oid quyidagi ifodalar o’rinlidir.
(1.13)
Jismlarning aylanma harakatiga oid asosiy tushunchalar bilan 4- paragrafda tanishasiz.