1 Ma’ruza Klassik mexanikaning fizik asoslari. Ilgarilanma va aylanma harakat kinematikasi. Reja

Moddiy nuqta kinematikasi. Moddiy nuqtaning to‘g‘ri chiziq bo‘ylab harakatini kuzataylik (2-rasm).
To‘g‘ri chiziq OX koordinat o‘qi bo‘ylab joylashgan deb hisoblaymiz. Moddiy nuqta holati quyidagi ifoda bilan belgilanadi:x =x(t)Belgilangan t vaqtda moddiy nuqta koordinatasi x₁=x(t) bo‘lgan A₁ holatda deb hisoblaymiz. t vaqtdan so‘ng moddiy nuqta koordinatasi x₂=x(t+t) bo‘lgan A₂ holatga ko‘chadi. Demak, moddiy nuqta t vaqt ichida x yo‘lni bosib o‘tadi.x=x(t+t)-x(t). Bosib o‘tilgan x yo‘lni t vaqt oralig‘iga nisbati moddiy nuqtaning o‘rtacha tezligi deb ataladi , (1.1)
Agarda t vaqt oralig‘i nisbatan katta bo‘lsa, o‘rtacha tezlik tushunchasi o‘rinli bo‘ladi. Ammo t vaqt oralig‘ini kichraytira borsak, natijadax/tnisbat ma’lum bir chegaraviy qiymatga intiladi. Bu chegaraviy qiymat moddiy nuqtaning oniy tezligi deb ataladi , (1.2)
Matematikada bu ifoda x(t) ifodadan t vaqt bo‘yicha olingan hosila deb aytiladi. , (1.3)
Bosib o‘tilgan yo‘ldan vaqt bo‘yicha olingan birinchi tartibli hosila moddiy nuqtaning oniy tezligi deb ataladi. Ko‘pinchalik moddiy nuqtaning tezligi vaqtning funksiyasidan iborat bo‘ladi, ya’ni = (t). Bu tezlikni vaqt birligida o‘zgarishi nuqtaning o‘rtacha tezlanishi deb ataladi. , (1.4)
_, (1.5)
Bosib o‘tilgan yo‘ldan vaqt bo‘yicha olingan ikkinchi tartibli hosila moddiy nuqtaning oniy tezlanishi deb ataladi. Bosib o‘tilgan S yo‘lni, tezlik funksiyasini 0 dan t vaqtgacha chegarada integrallash yo‘li bilan hisoblash mumkin.
. Agar harakat to‘g‘ri chiziqli tekis harakatdan iborat bo‘lsa, = const bo‘ladi. ,bundan, nuqtaning tezligi _{ga teng}.Agar moddiy nuqta harakatining boshlang‘ich momentida (t = 0) tezlik ₀ ga teng bo‘lsa: , ga ega bo‘lamiz.Tezlanish o‘zgarmas bo‘lgan holda (a = const) harakat tekis o‘zgaruvchan harakat deb ataladi. U holda , . Agar a > 0 bo‘lsa, harakat tekis tezlanuvchan harakat deyiladi, a < 0 bo‘lganda esa, tekis sekinlanuvchan harakat deb ataladi.