1 Ma’ruza Klassik mexanikaning fizik asoslari. Ilgarilanma va aylanma harakat kinematikasi. Reja

Klassik mexanika va uning rivoji
Fizikaning eng muhim bo’limlaridan biri mexanika bo’limi hisoblanadi. Mexanika eng qadimgi fan bo’lib u jismlarning harakat qonunlari va ularning muvozanati,shuningdek mashina(qurilma) hamda inshootlarni ishlab chiqish, ularningturg’unligi aniqlash va boshqashunga o’xshash masalalar bilan shug’ilanadi.
Mexanikaningfan sifatida rivojlanish bosqichlarini 3 davrga bo’liadi.
Birinchi davr - eramizdan oldingi III asrdan XVII asr o’rtalarigacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Qadim zamonlardayoq Rimda va Misrda richakdan foydalanilgan, eramizdan oldingi III asrda Arximed qonunlari (287-212 yilda) kashf etilgan, X-XI asrlarda Abu Rayhon Beruniy (973-1018) tomonidan osmoniy jismlarni kuzatishda aylanish o’qiga ega bo’lgan polstpastdan foydalangan, Jismlarning solishtirma og’irliklari aniqlangan. XV-XVI asrlarda italiyalik olim Leonardo da Vinchi (1452-1519) gorizontal otilgan jism harakatini o’rgangan, Kepler (1571-1630) tomonidan esa osmoniy jismlarning harakati to’g’risidagi qonunlar yaratilgan. G.Galiley (1564-1642) tomonidan inertciya qonunlari, og’ma minoradan foydalanib jismlarni erkin tushish hodisasi o’rganilgan. Gyuygens to-monidan esa (1629-1695) tebranishlar va to’lqinlarga oid jarayonlar o’rganilgan edi.2-davr- o’z ichiga XVII asr oxiridan XIX asrning oxirigacha bo’lgan davrni oladi. Mexanika fan sifatida Nyuton tomonidan 1687-yilda nashr qilingan “Natur falsafasining matematik asoslari” asarida o’z ifodasini topdi. Bu kitobda Nyuton shu davrgacha bo’lgan barcha mexanikaviy bilimlarini to’plash, tartibga solish bilan birga o’zi tomonidan ishlab chiqilgan asosiy qonunlarni e’lon qiladi. Bu davrda fundamental kashfiyotlar ochildi va mexanikaning turli sohalari vujudga keldi. Masalan: qattiq jism mexanikasi, suyuqliklar mexanikasi, Gazlar mexanikasi,elastic jismlar mexanikasi.
Mexanika rivojlanishining 3-davri XIX asr oxiridan boshlab hozirgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. XX asr boshlarigacha bo’lgan mexanikani klassik mexanika deb ataymiz. Chunki, bu mexanika nisbatan kichik tezliklarda harakatlanuvchi makroskopik jismlarga (ya’ni juda ko’p sondagi atomlar yoki malekulalar to’plamidan iborat jismlarga) tegishli bo’lib, mikrodunyo uchun hamda juda katta tezlikda (yorug’lik tezligiga yaqin tezlikda) harakatlanuvchi jismlar uchun to’g’ri kelmay qoldi, yoki uning bunday sharoitda qo’llanishi cheklangandir.
Endi klassik mexfnikaning asoslari tushunchalari bilan tanishamiz.