1-маъруза. Кейинги авлод тармоғининг келиб чиқиши (ngn). Асосий таъриф ва тушунчалар

1.2.Фаннинг мақсади, вазифаси ва долзарблиги


Фанни ўқитишдан мақсад – IMS тармоқларига ўтиш сабаблари, тармоқнинг тузилиш тамойиллари, қўлланиладиган хизматларнинг турларига боғлиқ ҳолда турли сатхларда қўлланиладиган технологияларни танлай билиш, уларни техникасидан самарали фойдаланиш, ахборот хавфсизлиги таъминлаш, шунингдек таълим стандартида талаб қилинган билимлар, кўникмалар ва тажриба даражасини таъминлашдан иборат.
Фаннинг вазифаси–магистрларга янги авлод конвергент тармоқлари орқали амалга ошириладиган хизматларнинг турлари ва уларнинг асосий вазифалари, янги авлод конвергент тармоқлари бўйича ахборотни узатувчи, мавжуд бўлган ва келгусидаги технологияларни амалда тахлил қилиш учун билимини мустахкамлаш, шакллантириш, ахборотни узатишга асосланган холатларини ва принципларини, фундаментал тушунчаларини назарий мустахкамлашдан иборат.
Фаннинг долзарблиги.Ўзбекистон Республикасининг телекоммуникация тармоқларида ахборот хажмининг ошиб бориши ва турли хизматларнинг юзага келиши, телекоммуникация тармоқлари орқали узатиладиган турли сигналларнинг сифат кўрсатгичларини юқори бўлишини, талаб бўйича хизматларни ўз вақтида тақдим этилишини тақазо этади ва бундай мультисервисли тармоқларда ишлаш учун юқори малакали мутахассислар талаб қилинади. Бу «Кейинги авлод конвергент тармоқлари» фанининг хозирги даврда долзарблигидан ва аҳамияти юқори эканлигини далолат беради.


1.3.Кейинги авлод тармоқларининг архитектураси

Кейинги авлод тармоғи ёки NextGenerationNetwork (NGN) ҳозирги кунда телекоммуникация операторлари томонидан бўлган каби уларнинг буюртмачиларида ҳам катта қизиқиш уйғотди. Бундай қизиқиш инсон ва бизнеснинг ҳар кунги ҳаётида замонавий ахборот коммуникация технологияларнинг таъсири ошиши билан асосланган.

Бугунги кунда ишлаб турган телефон тармоқлари ўтказиш полосасига қўйиладиган юқори талаблари ва ҳамма жойда бўладиган тарқалиши билан янги иловалар учун мўлжалланмаган эди. Интернет ушбу иловаларни қабул қила олади, лекин қабул қилинадиган ундаги максимал куч (BestEffort) принципи хизмат кўрсатиш ва ҳимоя босқичининг зарур классларини таъминлай олмайди. Кўп йиллик эволюцион ривожланганлигига қарамасдан, интернет жавобининг талаб этувчи барқарор юқори тезликли илованинг ишлаши учун бўлган каби, нутқ ва видеотасвирларни юқори сифатли узатиш учун мос келадиган муҳит бўлмади.
Замонавий тармоқларнинг камчиликларидан бири уларнинг тор махсус мақсад учун белгиланиши ҳисобланади. Алоқанинг ҳар бир тури учун ҳеч бўлмаганда битта мустақил тармоққа эга бўлади. Натижаси ишлаб чиқиш, ишлаб чиқариш ва техник хизмати кўрсатишининг ўз босқичини талаб этадиган ажратилган тармоқларнинг ҳар бири ушбу тармоқларнинг энг кўп сонининг мавжудлиги хисобланади. Бунда бир тармоқнинг ресурслари, одатда, бошқасидан фойдаланмаслиги мумкин. Ахборот ресурслари билан тармоқлар ва хизматларнинг номенклатураларини функционалликни бир вақтда кенгайтириш билан ахборот ресурсларини самарали бошқаришда эҳтиёж юзага келади. Ушбу масалани амалга ошириш учун тўлиқ функционал мультисервис талаб этилади. Уларни яратиш кейинги авлод алоқа тармоқларининг асоси бўлади.
Кейни авлод тармоғи иккита телекоммуникация ва ахборот, бошқача
айтганда, телефонвакомпьютерсоҳасинингбирикишжараёнидааксэтади. Шу сабабли телефониянинг классик хизматларидан бошлаб, маълумотларини турли узатиш хизматлари ёки уларнинг комбинацияларигача хизматларнинг кенг тўпламини таъминлайди.
Янги авлод тармоғи – бу телекоммуникациянинг юз йиллик эвалюцино ривожланиш меваси ҳисобланади, унда умумий фойдаланишдаги телефон тармоғининг масштаблилик ва ишончлилик Интернет тармоғининг кўлами ва мослашуви билан мос келади. Янги авлод тармоғининг энг содда таърифига асосан – IP-трафик бўйича эртанги юкламани қабул қилиш учун зарур масштаблилик ва бозор томонидан диктовка қилинадиган талаблалрга тез таъсир этиш имконига эга мослашувни бир вақтда таъминлага ҳолда, амалдаги иловалар ва хизматларнинг бутун гаииаларини самарали қўллаб-қувватлашга асосланган очиқ, стандарти пакетли инфратузилмалардир. Мажбурий шартлари бўлиб, конвергенция ҳисобланади, бунда иловалар конвергенциядан (масалан, нутқ ва маълумотларни узатиш) инфратузилма конвергенциягача (масалан, оитика ва IP) барча аспектларда қўлланилади.
Кейинги авлод тармоғи алоқанинг ва маълумотлар узатилишининг барча эҳтиёжларини таъминланган асосланган универсал телекоммуникация инфратузилмаси бўлади. У ўзаро Интернетни оддий телефон ва сисиз тармоқни боғлайди. Бундан ташқари, фойдаланувчиларда ўзларининг эҳтиёжларига мувофиқ коммуникация серверларни “конструкциялаш” имконияти юзага келади.
NGN умумий фойдаланишдаги телефон тармоғи (УфТТ) учун характерли бўлган ишончлилик даражасига эга ва интернет бўйича маълумотларни узатиш баҳоси яқинлашган ахборот ҳажмининг бирлиги ҳисобида узатишнинг қуйи баҳосини таъминлайди. NGN пакетли телефониядан (VoIP) интерактив телевидения ва WEB – хизматгача – универсал транспорт муҳити устида қўйилган сервислар тузилиши имкониятларининг массасини очади.
Янги авлод тармоғи фойдаланувчининг жойлашган ўрини ва улар томонидан фойдаланиладиган интерфейслардан қатъи назар, сервислардан фойдалана олиниши билан фарқланади (Ethermer, xDSL, Wi-Fi ва ҳ.). Тармоқ фойдаланувчиси исталган сервислардан фойдаланиш имконига эга.
Уй ва корпоротив фойдаланувчилар IP-телефония. Интернетга тез кира олиш, оқимли видео ва аудио, узоқдаги иш, виртуал ажратилган тармоқ (VPN), электрон бизнес кўнгил очиш, масофодан ўқитиш ва бошқалар. Талаб алоқа тармоқларига қўйиладиган техник талаблар акс этиши тадқиқ этилиши зарур бўлган хизматлар қандай бўлишини белгилайди.
Янги авлод тармоғи юқори даромадни таъминлаши мумкин бўлган хизматларга ўтиш йўлини бир вақтда таъминланган ҳолда, эртага бозорлар талаб этиладиган мослашишни ва янги хизматларни тез тадбиқ этиш имкониятини ўз ичиги олади.
Ҳозирги кунда Ўзбекистон телекоммуникация инфратузилмасини ривожлантириш қонун ҳужжатлари ва норматив ҳуқуқий базасини такомиллаштириш Давлат бошқарув органлари, иқтисодиёт, ўқитиш, соғлиқни сақлаш, маданиятга АКТни юритиш, шунингдек Дунё ахборот ҳамжамиятида уларни интеграция қилиш учун йўналтирилган фаол сиёсатни ўтказади.
Замонавий ахборот-коммуникацион дунё тез суратларда ривожлан-моқда. Ер шаримизнинг ҳар бир аҳолиси учун Интернет, маълумотларни узатиш тармоғи глобаль ахборот ҳамжамияти ва шу каби термин одатий ҳол бўлиб қолади. Юқори технология кишининг қаерда бўлишидан қатъи назар, ажралмас қисми бўлиб Ахборот коммуникация технология жамиятнинг ривожланиши ва кишиларнинг ҳаёт тарзи ўзгаришига таъсир этувчи муҳим омиллардан бири бўлади. Уларни қўллаш дунё фаннининг ютуқларидан самарали фойдаланиш имконига эга, бизнесни самарали юритишнинг реал имкониятларини яратади. Фуқароларнинг ахборот ўзаро ҳамкорлигини, миллий ва жаҳон ахборот ресурсларидан фойдаланиш ҳамда ахборот маҳсулотлари ва хизматларига ижтимоий ва шахсий эҳтитёжларни қаноатлантиришни таминлайди.
Ўзбекистон Республикаси Призидентининг 2002 йилда чиқарган Фармони, Вазирлар Маҳкамасининг “Компьютерлаштиришни янада ривожлартириш ва ахборот коммуникация технологияларини тадбиқ этиш бўйича чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарори давлатимиз ва жамият ҳаётини ўзгартиради “2010 йилгача бўлган даврга Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация тармоқларини реконструкция қилиш ва ривожлантиришнинг миллий дастури”га мувофиқ Ўзбекистон телекоммуникация тармоғи реконструкция қилинади.
Янги ахборот технологиялар бозорида босқичма-босқич ривожлантириш ва реконструкция қилиш NGN гача тармоқни текис модернизация қилиш ва тақдим этиладиган хизматлар рўйхатини кенгайтириш имконини беради. Кейни авлод тармоғи иккита телекоммуникация ва ахборот, бошқача айтганда, телефон ва компьютер соҳасининг бирикиш жараёнида акс этади. Шу сабабли телефониянинг классик хизматларидан бошлаб, маълумотларини турли узатиш хизматлари ёки уларнинг комбинацияларигача хизматларнинг кенг тўпламини таъминлайди.
Кейинги авлод тармоғи NGN телекоммуникация операторлари каби ўзларнинг буюртмачилари томонидан юқори қизиқиш уйғотади. Бундай қизиқиш инсон ва бизнеснинг ҳар кунги ҳаётига замонавий ахборот коммуникация технологияларнинг таъсирини ошириш билан асосланган.NGN-қарор оператор бизнесини ривожлантириш учун муҳимдир. Бугунги кунда жаҳон телекоммуникация индустрияси капитал ва операцион харажатларни камайтиришга, шунингдек фойдаларни оширишга манфатдордир. NGN тармоғи анъанавий тармоқларга нисбатан 80 фоизга кам бўлган элементлар сонидан иборат, шунингдек харажатларни 60 фоизга камайтиришни таминлайди ва янги хизматларни тақдим этиш ҳисобига 20 фоизга даромадларни оширишни кафолтлайди.