1-Ma’ruza Hozirgi o`zbek adabiy tili” fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Hozirgi o’zbek adabiy tilining ijtimoiy ahamiyati



Download 111 Kb.
bet15/21
Sana06.01.2022
Hajmi111 Kb.
#324805
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   21
Bog'liq
1-Mavzu dfe4800443aa259231bca16c03ce3ea7

5. Tilning grammatik qurilishida: 1) qadimgi turkiy va eski o’zbek adabiy tillarida ot, sifat, son, olmosh, fe’l va ravish kabi mustaqil so’z turkumlari bo’lgan. Bunday mustaqil so’zlar hozirgi o’zbek adabiy tilida ham bor; 2) qadimgi turkiy va eski o’zbek adabiy tillarida yordamchi so’zlar – ko’makchilar, bog’lovchilar va yuklamalar bo’lgan. Bunday turkumlarga xos so’zlar hozirgi o’zbek adabiy tilida ham mavjud; 3) qadimgi turkiy va eski o’zbek tillarida undovlar va modal so’zlar bo’lgan. Ular hozirgi o’zbek adabiy tilida ham bor; 4) qadimgi turkiy tilda ham, eski o’zbek tilida ham har bir so’z turkumining o’ziga xos grammatik kategoriyalari (otlarda-egalik, kelishik, son; sifatlarda- daraja; fe’llarda - shaxs-son, mayl, nisbat, zamon va b.lar) bo’lgan. Bu xususiyatlar hozirgi o’zbek adabiy tiliga ham xos. Biroq, hozirgi o’zbek adabiy tilida qadimgi turkiy va eski o’zbek tillaridan farq qiladigan yangi jihatlar ham uchraydi: 1) hozirgi o’zbek adabiy tilida morfemalar qadimgi turkiy va eski o’zbek adabiy tillaridagiga nisbatan miqdoran ko’p va mazmunan boydir. Masalan: qadimgi turkiy tilda o’zakdan oldin qo’shiluvchi affiks morfemalar (prefikslar) bo’lmagan. Bu tipdagi morfemalar eski o’zbek tilida va hozirgi o’zbek adabiy tilida uchraydi: bebosh, bevosita, bavosita (bilvosita), noo’rin, sersuv, sergap kabi; b) eski o’zbek adabiy tilida "-ov","-ev", "-ova", "-eva", "-ovna", "-evna", "-ovich", "-evich" kabi familiya va otchestvo yasovchi qo’shimchalar bo’lmagan. Hozirgi o’zbek adabiy tilida bunday qo’shimchalar bor; d) eski o’zbek adabiy tilida "-lar" affiksi ko’plikni (odamlar, qishloqlar kabi), birgalikni (Karimlar kelishdi), ma’no kuchaytirilishini (suvlar oqib yotibdi), chama yoki taxminni (qirq yillar bo’ldi kabi) ifodalagan. Hozirgi o’zbek adabiy tilida esa "-lar" affiksining so’zlarni terminlashtirish funksiyasi ham paydo bo’lgan: qirqquloqsimonlar, sutemizuvchilar... kabi; 2) qadimgi turkiy va eski o’zbek adabiy tillarida singarmonizm mavjud bo’lganligidan ko’pchilik morfemalarning yo’g’on va ingichka turlari saqlangan: "-mыz" va"-miz" (baramыz va kelamiz kabi), "-gan" va "-g’on" ( kelgan va borg’on), "-chы" va "-chi" (yog’chы "azani boshqaruvchi" va bәdizchi- "naqqosh" kabi). Hozirgi o’zbek adabiy tilida esa ulardan faqat bittasi standart forma sifatida saqlangan (boramiz, kelamiz, borgan, kelgan, qo’riqchi va ishchi kabi), "-lыq" va "-lik" haqida ham shu fikrni aytish mumkin; 3) eski o’zbek adabiy tilidagi ba’zi affikslar hozirgi o’zbek adabiy tilida qo’llanmaydi. Masalan, "-vul" affiksi eski o’zbek adabiy tilida qorovul, yasovul kabi so’zlarni yasagan, hozir esa bu affiks so’z yasash xususiyatini yo’qotgan; 4) qadimgi turkiy tilda bosh kelishik, qaratqich kelishigi, tushum kelishigi, vosita kelishigi ("-n", "-ы", "-in", "-үn", "-un", "-on", "-әn"), jo’nalish kelishigi, o’rin-payt kelishigi, chiqish kelishigi bo’lgan. Hozirgi o’zbek adabiy tilida shulardan bittasi - vosita kelishigi yo’q. U qadimgi turkiy tilda "bilan" ko’makchisi funksiyasiga teng bo’lgan: masalan, tilin sőzlәp, qolqaqыn eshidip ("tili bilan so’zlab, qulog’i bilan eshitib...") kabi.


Download 111 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish