1-Ma’ruza Hozirgi o`zbek adabiy tili” fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Hozirgi o’zbek adabiy tilining ijtimoiy ahamiyati


Tilning fonetik-fonologik sathida



Download 111 Kb.
bet11/21
Sana06.01.2022
Hajmi111 Kb.
#324805
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   21
Bog'liq
1-Mavzu dfe4800443aa259231bca16c03ce3ea7

1.Tilning fonetik-fonologik sathida: a) qadimgi turkiy til vokalizmida 8 unli bo’lgan( a, ы, o, u - orqa qator, yo’g’on unlilar; ә, i, ө, ү - old qator , ingichka unlilar ); b) eski turkiy til va eski o’zbek tillarida ham shu 8 unli saqlangan, ammo eski o’zbek tilida old qator lablanmagan e unlisi hisobiga vokalizm tizimi 9 unlidan iborat bo’lgan; d) qadimgi turkiy, eski turkiy va eski o’zbek tillarida unli tovushlarning yo’g’onlik-ingichkalik ziddiyati (oppozitsiyasi) bo’lgan: i-ы, ә-a, ү-u, ө-o kabi; e) hozirgi o’zbek adabiy tili vokalizmida unlilar miqdori 6 taga tushib qolgan (i,e,a,u,o’,o). Bu tizimda yo’g’onlik-ingichkalik oppozitsiyasi yo’q, ayrim tovushlarning sifat belgilari ham o’zgargan. Masalan, orqa qator, lablanmagan a o’rnida kuchsiz lablangan o ( ) unlisi paydo bo’lgan. Qiyos qiling: ata-ota, at-ot kabi; f) qadimgi turkiy til konsonantizmida b,m,p,v,s,z,t,d,n,l,r,ch,sh,y,q(k),g’(g),ٍ η undoshlari bo’lgan, bu undoshlarning ko’pchiligi palatal (ingichka yoki yumshoq) va velyar (qalin) variantlarga ega edi; g) eski o’zbek adabiy tilida undoshlar 24 taga yetgan (b,m,p,v,f,s,z,t,d,n,l,r,ch,sh,j,j(dj),y,q,k,g’,g,η,x,h). Konsonantizm tarkibida undoshlar miqdorining ortishi o’sha davrdagi o’zbek-arab va o’zbek-fors ikki tilliligi (bilingvizmi) ta’sirida, shuningdek, ayrim undoshlarning divergensiyasi (bir fonemaning ikki fonemaga ajralishi) natijasida sodir bo’lgan; h) hozirgi o’zbek adabiy tili konsonantizmida yuqoridagi 24 undoshning barchasi bor. Ayrim tilshunoslarning (masalan, prof. A. Abduazizovning) fikricha, rus tilidan o’zlashgan so’zlarda uchraydigan qorishoq "ts" ham o’zbek tili undosh fonemalari qatoridan o’rin olgan deb qaralishi kerak.2 Yuqoridagi ma’lumotlar tahlilidan quyidagilar ma’lum bo’ladi: a) qadimgi turkiy til konsonantizmida f,x,h,j,j(dj) undoshlari bo’lmagan. Ular eski turkiy til va eski o’zbek adabiy tili davrida turli lisoniy (lingvistik) va nolisoniy(ekstralingvistik) omillar ta’sirida paydo bo’lgan; b) qadimgi turkiy tilda q va k undoshlari bir fonemaning nutqdagi ikki ko’rinishi - ottenkalari bo’lgan, keyinchalik bu fonema divergensiyaga uchrab, ikki mustaqil fonemaga aylangan; g’ va g undoshlari rivojida ham ayni shu jarayon (divergensiya) bo’lganligini - "g" ning "g’" va "g" ga parchalanganligini ko’ramiz.


Download 111 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish