1-Ma’ruza Hozirgi o`zbek adabiy tili” fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Hozirgi o’zbek adabiy tilining ijtimoiy ahamiyati


Nutq tovushlarining pozitsion va sintagmatik xususiyatlaridagi o’zgarishlar



Download 111 Kb.
bet12/21
Sana06.01.2022
Hajmi111 Kb.
#324805
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   21
Bog'liq
1-Mavzu dfe4800443aa259231bca16c03ce3ea7

2.Nutq tovushlarining pozitsion va sintagmatik xususiyatlaridagi o’zgarishlar: a) qadimgi turkiy tilda r,l,v,g’(g), z,d,η undoshlari so’z boshida qo’llanmagan. Eski o’zbek adabiy tili va hozirgi o’zbek adabiy tilida esa bu tovushlar ("η" dan boshqalari) so’z boshida ham ishlatiladi; b) m undoshi qadimda so’z boshidagi "b" ning varianti sifatida qo’llangan, BEN – «men» (105, 94), MEN – «men» (105,340), Biη – «ming» (105, 101), Miη – «ming» (105, 344) kabi; so’z o’rtasida va oxirida esa mustaqil fonema bo’lgan: Qabaq – «g’ovog’» (105, 399) – Qamaq – «butun», «barcha», «to’la» (105, 414); TAM – «devor» (105, 523), «uy» (107, 3-t., 151) – TAB – «Top» (105, 525). Uning mustaqil fonema sifatida so’z boshida qo’llanishi eski o’zbek tilida bir qadar uchrab turadi, hozirgi o’zbek adabiy tilida esa uning so’z boshida qo’llanishi ancha keng tarqalgan; d) qadimgi turkiy tilda undosh tovushlar so’z boshida qatorlashib kelmagan. Bu xususiyat eski o’zbek tilida ham saqlangan, ammo hozirgi o’zbek adabiy tilida esa undoshlarning so’z yoki bo’g’in boshida qatorlashib kelishi me’yoriy holatga aylangan; bu hodisa o’zbek tiliga rus tilidan o’zlashtirilgan so’zlarga xos (brom, professor, shkaf, traktor, trolleybus, tramvay kabi); e) qadimgi turkiy tilda undosh tovushlarning so’z oxirida qatorlashib kelishi juda kam uchraydi: qirq, alp ("mergan ovchi"), art ("yelka") kabi. Eski o’zbek tilida undosh tovushlarning so’z oxirida qatorlashib kelishi bir oz ko’paygan (fors-tojik va arab tillaridan so’z o’zlashtirish hisobiga): do’st (forscha o’zlashma), hamd (arabcha o’zlashma:"maqtov"), g’isht (tojikcha o’zlashma), go’sht (tojikcha o’zlashma) kabi. Hozirgi o’zbek adabiy tilida bo’g’in yoki so’z oxirida ikki undoshning qatorlashib kelishi rus tili orqali o’zlashgan so’zlar hisobiga ancha ko’paygan: boks, kodeks, kort, iks kabi; f) qadimgi turkiy va eski o’zbek tillarida so’z oxirida ikkita bir xil undoshning qavatlanishi (geminatsiya) bo’lmagan. Hozirgi o’zbek adabiy tilida esa ikkita bir xil undoshning so’z oxirida qavatlanishi uchrab turadi: gramm, klass, vatt, ball kabi ruscha-baynalmilal o’zlashmalar buning dalilidir; g) qadimgi turkiy tilda so’zning birinchi bo’g’inidan keyingi bo’g’inlari faqat undosh bilan boshlangan: o-na, o-ta, og’a, i-ni, bo-la kabi. Bu hol so’z tarkibida ikki unlining yonma-yon kela olmasligiga sabab bo’lgan. Eski o’zbek tilida arab tili o’zlashmalarining paydo bo’lishi bu qonuniyatga chek qo’ygan: saodat, oila, maorif, soat, foiz, mutolaa kabi. Hozirgi o’zbek adabiy tilida esa ruscha-baynalmilal leksik o’zlashmalar hisobiga bu hodisa yanada kengaygan: biologiya, zoologiya, geometriya, geografiya kabi.


Download 111 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish