1-maruza. Bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari fani tushunchasi va mohiyati. O’sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari

3-savolning bayoni. Bolalar o’sishi va rivojlanishining asosiy qonuniyatlari.
Individual rivojlanish qonuniyatlariga doimiy o’sish va rivojlanish, o’sish va rivojlanish geteroxroniyasi hamda rivojlanish akseleratsiyasi va retardatsiya holatlari kiradi.
O’sish va rivojlanish jarayonlari organizmning umumbiologik xossasi bo’lib, u tuxum hujayrasining uruglanishidan boshlanadi va har bir organizm hayotining oxirigacha saqlanib qoladi.
O’sish deb, organizmdagi miqdor o’zgarishlariga aytiladi, ya’ni hujayralar sonining ko’payishi, a’zolar massasining ortishi va h.k. Rivojlanish esa sifat ko’rsatkich bo’lib, asosan funksiyalarning o’zgarishi bilan ifodalanadi. Rivojlanish uch xil, ya’ni jismoniy, aqliy va jinsiy bo’ladi.
Rivojlanish jarayonida organizmda ham miqdor, ham sifat o’zgarishlari bo’lib o’tadi. Bunday o’zgarishlar tufayli organizm o’sgan sari murakkablashib boradi. Rivojlanish jarayoni o’z ichiga uchta asosiy omilni oladi, bular o’sish, a’zo va to’qimalarning differentsiallanishi hamda to’qima, a’zo organizmshakllarining hosil bo’lishi. Bu omillar bir – biriga uzviy bog’langan bo’lib, ular bir – biridan ajralgan holda shakllana olmaydi.
O’sish va rivojlanish geteroxriniyasi. Yosh organizm o’sib va rivojlanib boradi. Endi tug’ilgan chaqaloq vazni o’rta hisobda 3,5 kg ni tashkil etadi. Bir yoshga borib uning vazni 10 kg atrofida bo’ladi, ya’ni vazn tahminan 3 barobar ko’payadi. Bir yoshgacha bolalar tez o’sadi ikkinchi yili o’sish sur’ati kamayadi, ammo unda sifat o’zgarishlari paydo bo’la boshlaydi – u yurishga harakat qiladi, so’z boyligini orttirib boradi ko’rinib turibdiki, o’sish va rivojlanish bir tekisda bormaydi.
Homila tug’ilishi arafasida yurak – qon tomirlari, ovqat hazm qilish, ayirish, nafas olish tizimlarining tuzilishi va funktsional jihatdan shakllanishi etilgan bo’ladi, qolgan tizimlar ( termoregulyatsiysi, jinsiy tizim va boshqalar) esa tug’ulgandan so’ng ketma – ket etilib boradi. Bolalarda 4 yoshdan 7 yoshgacha o’sish jarayoni kuchayib, rivojlanish jarayoni susayadi 6 – 7 yoshda ba’zi bolalarda o’sish sezilarli darajada kuchayadi va bu bolalarni tengdoshlaridan bo’yi baland bo’ladi. Bunday holatga yani a’zolar tizimining bir xil meyorda rivojlanmasligi o’sish va rivojlanishning geteroxroniyasi deyiladi. Ontogenez davrida organizmdagi a’zo va tizimlar asta – sekin shakllanadi va ularning to’liq shakllanishi hayotning har xil davrlariga to’g’ri keladi. Bunday geteroxronik holidagi shakllanish organizmning turli sharoitlarga moslanishiga yordam beradi.