1-maruza. Bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari fani tushunchasi va mohiyati. O’sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari

2-savolning bayoni. Bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi fanining rivojlanish tarixi. Anatomiya fani boshqa fanlar qatori juda uzoq rivojlanish yo’lini bosib o’tdi. Anatomiyaning haqiqiy rivojlanish davri qadimiy yunonlar mamlakatidan boshlanadi. Chunki u erda ruxoniylar xukumronligi u qadar avj olmagan, shu sababli ko’pgina fanlar qatori tibbiyot fani ham yaxshi rivojlangan.
Gippokrat (eramizdan oldingi 460 - 377) – o’zigacha bo’lgan meditsina sohasidagi ma’lumotlarni to’plagan, uzoq kuzatish va tekshirishlar asosida 72 ta asar yozgan. Yurak va qon tomirlar tuzilishi to’g’risida to’g’ri ma’lumotlar berish bilan birga, ularda havo yuradi degan noto’g’ri fikrga kelgan. Nervlarni paylardan ajrata olmagan.
Klavdiy Galen (130-210) – Platon va Aristotelning idealistik g’oyalarini quvvatlab, organizm o’z vazifalarini uch xil ruh orqali bajaradi, degan xulosaga keladi; birinchisi – bu ruh jigarda paydo bo’lib, venalar orqali, ikkinchisi – yurakda vujudga kelib arteriyalar vositasida organizmga tarqaladi. Uchinchisi esa miyada paydo bo’lib, nervlar orqali organizmning barcha qismlarini idora qiladi. U bosh va orqa miya anatomiyasini tadqiq qildi, hayvonlar yuragini va qon tomirlarini o’rganib, arteriyalarda havo emas, balki qon oqishini birinchi bo’lib isbotlash orqali Gippokratning bu fikri noto’g’ri ekanligini isbotladi.
Vilyam Garvey (1578-1657)- anatom va fiziolog. U o’z kuzatish va tajribalari asosida 1628 yili e’lon qilingan «Hayvonlarda yurak va qon harakatlari to’g’risida anatomik tekshirishlar» nomli asarida tarixda birinchi marta katta va kichik qon aylanish sistemasi borligini isbotlab berdi. Garvey o’shanda qon arteriyadan venaga ko’zga ko’rinmaydigan mayda tomirlar orqali o’tadi degan fikrni aytib o’tdi.
M. Malpigi (1628-1694)- 1661 yili arteriya bilan venani bir – biriga bog’lovchi kapillyarlar borligini mikroskop ostida ko’rib, isbotlab berdi.
O’rta asrlarda O’rta Osiyoda bir qancha mashhur olimlar etishib chiqdi. Shulardan biri o’zbek olimi Abu Ali Ibn Sinodir (980-1037). U tibbiyot sohasidagi buyuk ishlari bilan nafaqat Osiyoda, balki Yevropada ham Avisina nomi bilan mashhur bo’lgan. U tibbiyot sohasida 100 dan ortiq asarlar yaratdi, bulardan eng mashhuri «Tib qonunlari» bo’lib, 1000 yillarda yozilgan. Bu asar 5 ta jilddan iborat bo’lib, uning birinchi jildi anatomiya va fiziologiyaga bag’ishlangan.
Feodalizmdan keyingi kapitalizm davrida fan va san’atning eng gullab yashnagan davri bo’ldi. Leonardo da Vinchi-rassom, quruvchi va faylasuf. Tiklanish davrining ulug’, iste’dodli kishisi bo’lishi bilan birga anatomiyaning atoqli tadqiqotchisi ham edi. Uning chizgan anatomik rasmlari bizning zamonamizda ham ahamiyatini yo’qotgani yo’q.
Shu davrda Galen anatomiyasining asossizligini isbot qilgan va xozirgi zamon odam anatomiyasining yaratilishiga asos solgan qator olimlar yuzaga chiqa boshladi.
Ular orasida Andrey Vezaliy (1514-1564) birinchi o’rinni egallaydi. U «Odam tanasining tuzilishi» degan mashhur kitobni yozadi. Anatom Vilyam Garvey (1578-1657) «Hayvonlarda yurak va qonning harakati» degan kitobida ifodalab tabiatshunoslik va medisinada xaqiqiy to’ntarish qildi.
V. Garvey ishining davomchisi Marchello Malpigi (1628-1694) kapillyarlarni kashf qildi. U yana taloq, o’pka, buyrak, teri va bezlarning mikroskopik tuzilishini izohlab berdi.
Birinchi Rossiya anatomiya va fiziologiya olimlari A. P. Protasov, M. I. Shein, A. M. Shumlyanskiy, E. O. Mukin, P. A. Zagorskiy va boshqalar bo’lgan.
Jumladan A. P. Protasov oshqozon va uning faoliyatini tekshirish ishlari bilan nom qozongan. Vrach anatom M. Shein birinchi rus anatomiya atlasini tayyorladi va nashr qildirdi. A. M. Shumlyanskiy buyraklar anatomiyasi va fiziologiyasiga salmoqli hissa qo’shdi.
Moskva anatomlari maktabining boshlig’i D. N. Zernov markaziy nerv sistemasi va sezgi organlar to’g’risidagi ilmiy ishlarini bostirib chiqardi.
Anatomiya va fiziologiya fanining taraqqiyotida o’zbek olimlarining xizmatlari ham kattadir. Masalan, akademik K. A. Zufarov ovqat hazm qilish sistemasini mukammal elektron mikroskop yordamida o’rgangan; R. E. Xudoyberdiev va S. A. Dolimovlar qon – tomirlar sistemasini, X. Z. Zohidov va N. K. Axmedovlar nerv sistemasini, nerv sistemasining embriologik rivojlanishini N. A. Ibodovlar o’rganib, o’zlarini katta hissalarini qo’shdilar.