1-маъруза: Боғловчи моддалар тўғрисида маълумотлар. Боғловчи моддаларни синфланиши, уларни ишлаб чиқариш учун ҳом ашё, қўшимчалар

Юқори ҳарорат да пишириб олинадиган гипс. (экстрихгипс) – икки молекула сувли гипсни 900-1000^оС ҳарорат да пишириб, сўнг туйишдан ҳосил бўлган маҳсулотдир. Маркалари: 100, 150, 200.
Яхлит поллар куришда, гишт териш ва сувокчилик қоришмалари, суъний мармар олишда ишлатилади.
Гипс тошини, асосан, айланма хумдонларда, буғланиш козонларида ёки автоклавларда пиширилади.
Амалда гипсни козонларда пишириб олиш усули кенг таркалган. Пўлат цилиндр ва тикка укка урнатилган коргичдан иборат бўлган козонга кукун қилиб туйилган гипс солинади. Козоннинг диаметри буйлаб туртта иситгич кувур утказилган. Улар солинаётган хом ашё гипсни пиширади ва тайёр маҳсулот козон тагидаги галвир оркали гипс йигувчи хонага тушади. Икки молекула суви бўлган кальций сульфатини 120 : 180^оС да қиздиргандаёк у уз хусусиятини ўзгартиради ва таркибидаги сув аста-секин йуқолиб, дегидратацияланади. Бунда гипс тоши 1,5 молекула сувни йўқотиб, ярим молекула сувли гипсга айланади, бу эса қуйидаги реакция билан ифодаланади:
СаСO₄  2Щ₂O = CaСO₄  0,5Щ₂O + 1,5Р₂O
Пишириш жараёнининг даври ва ҳароратига қараб хар хил турдаги пиширилган гипс бўлади:
 - яримгидрат (қуруқ мухитда 120...180^оС ҳарорат да ҳосил бўлади, одатда айланма хумонларда ва катта козонларда пишириб олинади, маркаси Г-2...Г-7);
 - яримгидрат (сувли мухитда 80...180^оС ҳарорат да ҳосил бўлади, одатда автоклавда пиширилади, маркаси Г-10...Г-25).
150^оС дан юқори ҳарорат да қуруқ мухитда пиширилганда кристаллсимон  - яримгидрат ҳосил бўлади, унда толасимон, ёрикли юзалари кўпрок бўлади. Қурилишда ишлатиладиган гипс боғловчи моддалар асосан  - яримгидратдан иборат бўлади, таркибида оғир лиги буйича 1% гача сув бўлиш и мумкин. У тез сувни шимиш ва қотиш хусусиятига эгадир.
Колипбоп гипс ( - яримгидрат) яхши кристалланган тўзилишга эга бўлади, лекин қотишини бошлаш даврида жараён секинрок боради.
Гипс тошини 350...800^оС ҳарорат да пиширилганда, ундан ангидрит СaСO₄ ҳосил бўлади. У таркибига активатор (котириш хусусиятини оширадиган) модда қўшилгандагина қотиш хусусиятига эга бўлади (активаторлар – калий сульфат, натрий сульфат, рух сульфат ёки алюминий сульфат оғир лигидан 3% миқдори да, ҳамда портландцемент ёки кальций оксид оғир лигидан 5% миқдори да қўшилади).
Қиздириш вақтида ҳарорат 600^оС дан ошганда кальций сульфатни парчаланиши бошланади:
СaСO₄ CaO + СO₂ + 1/2O₂
Ҳосил бўлган модда эстрих-гипс дейилади, уни таркибида СаСO₄ дан ташқари кальций оксиди хам ҳосил бўлади. У жуда юқори мустаҳкамликка эга бўлади ва 19 Мпа дан кўп бўлиш и мумкин.
Назорат саволлар:
1. Ангидрит цементни таърифлаб беринг.
2. Гипс боғловчи моддалар ҳақида маълумот беринг.
3. Гипс боғловчини ишлаб чиқариш принципи.
4. Гипс боғловчиларни пишириш жараёнининг даври ва ҳароратига кўра турлари.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Қосимов И.К. Қурилиш ашёлари. Дарслик. Мехнат. Т., 2004.
2. Махмудова Н.А.Боғловчи моддалар. Ўқув қўлланма. ТАҚИ, Т., 2012.
3. Нуритдинов Х.Н., Қодирова Д.Ш. Боғловчи моддалар ва қурилиш материалларини тадқиқ этиш усуллари. Ўқув қўлланма. ТАҚИ, Т.,2012.
4. Волженский А.В. Минеральные вяжущие вешества. М., Стройиздат. 1979.